Οι ηλεκτρονικές συσκευές είναι βοηθητικές, αναγκαίες και ένα αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής μας. Ωστόσο, υπάρχει μία αυξανόμενη κατάχρηση των εν λόγω ηλεκτρονικών συσκευών σε όλες τις ηλικίες, ιδιαίτερα στους νέους. Ο κόσμος της σημερινής νεολαίας είναι ριζοσπαστικά διαφορετικός από αυτόν των προηγούμενων γενεών. Υπάρχουν πολλές και συχνά, αμφιλεγόμενες συμβουλές πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί μια τέτοια κατάχρηση. Ο καθένας λέει «το μακρύ και το κοντό του». Αλλά, για να είμαστε ειλικρινείς, οι περισσότερες από αυτές τις συμβουλές είναι αμφιβόλου ποιότητας, συχνά, εντελώς άσχετες και σπάνια χρήσιμες. Όλες αυτές οι ψυχοθεραπευτικές νουθεσίες είναι όπως ένα κακογραμμένο εγχειρίδιο πλυντηρίου. Ακόμα κι αν οι ιδέες ακούγονται έξυπνες, φαίνεται δύσκολο να τεθούν σε εφαρμογή.
Εάν μία κατάσταση είναι τόσο περίπλοκη τότε το πιο πιθανόν είναι να υπάρχει ένα σφάλμα στις βασικές αρχές και ένας λανθασμένος τρόπος για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα τόσο από την οικογένεια όσο και την κοινωνία.
Για να μπορέσουμε να βρούμε λύσεις που ταιριάζουν στις οικογένειές μας για την υποστήριξη και την ανάπτυξη των παιδιών μας χρειαζόμαστε ένα ευρύτερο πλαίσιο.
Μία ουσιαστική συμβουλευτική και όχι μία επιφανειακή έτοιμη λύση, για ένα τέτοιο θέμα πρέπει να προσφέρει:
α) Ένα ευρύτερο πλαίσιο για το τι συμβαίνει και πώς να προσεγγίσουμε ένα τόσο πολύπλοκο πρόβλημα.
β) Την κατανόηση της οικογενειακής δυναμικής που μπορεί να προσφέρει μια αλλαγή συμπεριφοράς και πώς με βάση αυτή τη δυναμική η οικογένεια να μπορεί να αναπτυχθεί.
Η προσπάθειά μας είναι να παρέχουμε και τα δύο στους γονείς, έτσι ώστε να είναι πιο ικανοί να βρουν τη δική τους λύση, σύμφωνα με τις αξίες και τις παραδόσεις τους. Αυτό είναι για μας το σημείο εκκίνησης οποιασδήποτε λειτουργικής συμβουλευτικής.
Παρακάτω θα βρείτε μία λίστα με τα σημεία τα οποία θεωρούμε σημαντικά για την κατάλληλη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργεί η υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών μέσων.
- Το θέμα αφορά τους γονείς. Αυτοί έχουν την αρμοδιότητα:
- Η διαχείριση των ηλεκτρονικών συσκευών αποτελεί αρμοδιότητα των γονέων. Κανείς άλλος δεν μπορεί ούτε θα δώσει την αναγκαία ανατροφή και πρακτική εκπαίδευση. Τα σχολεία θα αργήσουν να προσφέρουν μία τέτοια εκπαίδευση.
- Μερικές φορές οι γονείς χρειάζονται συμβουλές. Πιο συχνά όμως, χρειάζονται υποστήριξη μόνο για να συνεχίσουν αυτό το οποίο αισθάνονται ότι είναι σωστό για τα παιδιά τους.
- Οι απλοί κανόνες δε λειτουργούν.
- Εάν οι γονείς απλά προσπαθούν να θέτουν σε εφαρμογή τις συμβουλές του ψυχολόγου, των δασκάλων, των γειτόνων ή της τοπικής τηλεόρασης δεν θα είναι αποτελεσματικοί. Αντίθετα, με αυτήν την στάση δηλώνουν τη δική τους ανικανότητα ή απροθυμία να αντιμετωπίσουν τα παιδιά τους ή την κοινωνική πίεση.
- Η ψυχολογική υποστήριξη με τη μορφή «έτοιμων συμβουλών» μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Μερικές φορές υπονομεύουν ακόμα και τις αρχές των γονέων. Πιο αποτελεσματικό είναι όταν ο σύμβουλος ή ο ψυχολόγος είναι συνοδοιπόρος/συνοδός με το άτομο ή την οικογένεια στην προσπάθεια τους. Μαζί να μπορούν μέσω της ανταλλαγής σκέψεων και την ανάλυση στρατηγικών να βρουν τι βοηθάει για την προσωπική τους ανάπτυξη.
- Ένα μέρος της συμβουλευτικής είναι να ξεπεραστεί η μοναξιά που δημιουργούν τα ψυχολογικά παραμύθια και η προσδοκία της γρήγορης και αποτελεσματικής λύσης «εδώ και τώρα».
- Οι φόβοι των γονέων
- Ένας από τους βασικότερους λόγους που οι γονείς δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους και παρασύρονται από γρήγορες συμβουλές είναι γιατί τους κυριεύει το αίσθημα ανασφάλειας.
- Συνήθως, όταν οι άνθρωποι γίνονται γονείς μπαίνουν σε έναν ρόλο πολύ συγκεκριμένο και περιορισμένο. Αυτόν του γονέα. Από αυτόν τον ρόλο οι γονείς θεωρούν πως πρέπει να τα γνωρίζουν όλα, γεγονός το οποίο δεν είναι εφικτό στην πραγματικότητα. Γίνονται σοβαροί και συχνά αγωνιώδεις και νιώθουν ότι έχουν την ευθύνη για τα πάντα.
- Από τον φόβο να μη κάνουν λάθος αφήνουν την ευθύνη στους «ειδικούς». Ξεχνούν να συνδέονται με τον εαυτό τους ως άτομα. Αυτό δημιουργεί μία απόσταση μεταξύ των γονέων και των παιδιών.
- Έρχονται τώρα αντιμέτωποι με μία νέα γενιά και δε γνωρίζουν τις λειτουργίες και τις αρχές της.
- Ελπίζουν πως κάποιος άλλος γνωρίζει καλύτερα και θα τους λύσει τα προβλήματα που προκύπτουν πιο εύκολα. Χάνουν την εμπιστοσύνη σε αυτό το οποίο νιώθουν και θεωρούν σωστό.
- Άλλες φορές, ρίχνουν την ευθύνη στα παιδιά και γίνονται είτε πολύ αυστηροί είτε πολύ ελαστικοί.
- Καλό είναι οι γονείς να βιώνουν και να αναγνωρίζουν τα δικά τους συναισθήματα πέρα από τις προσωπικές τους ανασφάλειες και ανησυχίες. Τότε θα μπορούν καλύτερα να αντιληφθούν τις πραγματικές ανάγκες που έχουν τα παιδιά.
- Δεν είναι σημαντικό αυτό που λέτε, αλλά αυτό που επικοινωνείτε
- Οι απλοί κανόνες δε θα λειτουργήσουν ποτέ.
- Οι γονείς πρέπει να επικοινωνούν και να διαπραγματεύονται με τα παιδιά τους. Τι επικοινωνούν, όμως, με τον τρόπο τους; Ενδιαφέρον; Απόρριψη; Ενόχληση;
- Τι είδους σχέση θέλουν να αναπτύξουν με τα παιδιά τους;
- Η χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών είναι μόνο ένα από τα πολλά θέματα για την ουσιαστική σχέση μεταξύ γονέων και παιδιών. Η αντιπαραθέσεις γύρω από τις ηλεκτρονικές συσκευές είναι μέρος των γενικών στρατηγικών για την ανατροφή των παιδιών.
- Σημαντικά θέματα αυτής της προσπάθειας
- Επίλυση προβλημάτων.
- Οριοθεσία.
- Αξίες και αρχές του ατόμου.
- Το όραμα της οικογένειας (για το άγνωστο μέλλον του παιδιού).
- Η πραγματικότητα του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων δικτύωσης αναγκάζουν τους γονείς να πάρουν θέση.
Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στο πώς να αντιμετωπίσουν:
- Το σχολείο.
- Τις πραγματικές (μη ηλεκτρονικές) κοινωνικές επαφές του παιδιού.
- Τη σωματική δραστηριότητα.
- Την αντιμετώπιση κινδύνων.
- Το «sexting» και την πορνογραφία.
- Η ποιότητα εναντίον της ποσότητας
Αυτό δεν αφορά μόνο την χρήση ηλεκτρονικών συσκευών αλλά τη γενική πρόθεση των παιχνιδιών και το παιχνίδι.
- Ποια είναι η άποψή των γονέων σχετικά με τα παιχνίδια (και τα άλλα πράγματα) με τα όποια παίζουν τα παιδιά σήμερα;
- Είναι φθηνά ή ποιοτικά πράγματα;
- Είναι πράγματα που υποστηρίζουν παλιά στερεότυπα των δύο φύλων;
- Έχουν την πρόθεση να βελτιώσουν τις γνώσεις και τις ικανότητες του παιδιού;
- Καθοδηγούνται τα παιδιά για να βρουν τις δικές τους λύσεις και ενθαρρύνονται να προσπαθούν να ξεπεράσουν δύσκολες καταστάσεις;
- Υπό την έννοια αυτή, να αξιολογείτε όχι μόνο πόσο χρόνο τα παιδιά περνούν στην οθόνη, αλλά τι κάνουν όταν περνούν τον χρόνο τους εκεί.
- Το πρότυπο είναι πιο δυνατό από τα λόγια
- Πώς και πόση ώρα οι γονείς χρησιμοποιούν τις ηλεκτρονικές συσκευές;
- Πώς επιλύουν τα δικά τους προβλήματά;
- Πώς τα βγάζουν πέρα με όλες τις πτυχές της ζωής;
- Για παράδειγμα: Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ μίας οικογένειας που πάει το Σαββατοκύριακο στην ταβέρνα και δίνει το κινητό στο παιδί και μίας οικογένειας που πάει στο χωρίο και δουλεύει στις ελιές ή στο χωράφι μαζί με τα παιδιά.
- Τι βιώνουν τα παιδιά όταν δεν είναι στην οθόνη;
- Τα παιδιά δεν είναι εθισμένα στην οθόνη, είναι εθισμένα στην επικοινωνία.
- Η υπερβολική χρήση της οθόνης μπορεί να είναι έκφραση ελλιπών δημιουργικών επιλογών. Μπορεί να αποτελεί και έκφραση αποφυγής συναισθημάτων ή καταστάσεων.
- Άλλες φορές είναι έκφραση των πολλών επιλογών (Σχολική πίεση, πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες, κλπ.).
- Άλλες φορές είναι έκφραση της οικογενειακής έντασης.
- Τότε η συζήτηση γύρω από τη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών απλά αυξάνει την ένταση και φέρνει το παιδί πιο κοντά στην οθόνη.
- Πώς λειτουργεί γενικά η οικογένεια; Πώς και τι συζητάει; Πώς επιλύουν προβλήματα; Τρώνε όλοι μαζί; κλπ..
- Ποια είναι η ιστορία και οι αξίες αυτής της οικογένειας;
- Το χωριό.
- Υπάρχει ένα γενικότερο πρόβλημα με τη λεγόμενη πυρηνική οικογένεια (γονείς και το παιδί / τα παιδιά). Λειτουργεί πάντα στα όρια της.
- Η παροιμία λέει «Χρειάζεται ένα χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί». Δείχνει ότι τα παιδιά χρειάζονται πολλά περισσότερα και όχι μόνο την ανατροφή των παιδιών από τους γονείς.
- Η πυρηνική οικογένεια δεν μπορεί να τα προσφέρει όλα. Ως συνέπεια, οι γονείς, συχνά, να νιώθουν ανεπαρκείς.
- Οι ελλείψεις είναι αναπόφευκτες.
- Αυτό παρέχεται εν μέρει από το διαδίκτυο.
- Πώς είναι το «ηλεκτρονικό χωριό»;
- Τι παρέχει;
- Τι λείπει από αυτό;
- Η γενιά του διαδικτύου (i-gen)
Τα παιδιά που γεννήθηκαν μετά το 1995 μεγάλωσαν στο «ηλεκτρονικό χωριό» (διαδίκτυο και έξυπνα τηλέφωνα (smartphones)). Η λεγόμενη γενιά Z ή η γενιά του διαδικτύου (iGen). Αυτή η γενιά είναι ριζικά διαφορετική από προηγούμενες γενιές.
- Είναι πιο καταθλιπτική (κατάθλιψη του «Facebook»).
- Είναι πιο μοναχική (1000 «Likes» και κανένας πραγματικός φίλος).
- Έχει λιγότερη αυτοεκτίμηση.
- Έχει λιγότερες κοινωνικές δεξιότητες.
- Έχει μικρότερο ενδιαφέρον για τις κοινωνικές, αξίες όπως την οικογενειακή ζωή.
- Έχει μικρότερη πνευματική διάθεση, όπως για τη θρησκεία.
- Είναι λιγότερο επαναστατική.
- Δεν αναλαμβάνει τον κίνδυνο εύκολα (είτε με τις καλές είτε με τις κακές συνέπειες).
- Κοιμάται λιγότερο.
- Έχει λιγότερη σωματική άσκηση.
- Ως επί το πλείστον σεξουαλικά εκπαιδεύεται από το διαδίκτυο και την πορνογραφία.
- Καθυστερεί η έναρξη της σεξουαλικής της ζωής.
- Είναι λιγότερο διατεθειμένη να αναλαμβάνει τη δική της ευθύνη.
Πηγή: Twenge JM (2018): iGen: Why Today’s Super-Connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy–and Completely Unprepared for Adulthood–and What That Means for the Rest of Us, New York.
Αυτό είναι το κοινωνικό πλαίσιο των παιδιών μας. Το θέμα δεν είναι μόνο οι ώρες στην οθόνη. Μιλάμε για ένα ολόκληρο πλαίσιο ζωής.
Αυτό το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο δίνει το νόημα στην προσπάθειά μας αλλά και στις συμβουλές μας, ιδιαίτερα στις «επίσημες» συστάσεις σχετικά με τη χρήση της οθόνης και το πώς να αντιμετωπίσουμε τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των κινδύνων του διαδικτύου.
Ακολουθούν 3 παραδείγματα τέτοιων συστάσεων:
Χρόνος στην οθόνη στην πρώιμη παιδική ηλικία
- Όχι οθόνη πριν τα 2 έτη.
- Συνιστάται μόνο 1 ώρα οθόνη στην παιδική ηλικία.
- Μέχρι τα 5 έτη μόνο παιχνίδια που έχουν νόημα.
WHO: Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years of age
https://apps.who.int/iris/handle/10665/311664
Selecting Appropriate Toys for Young Children in the Digital Era
https://pediatrics.aappublications.org/content/143/1/e20183348
10 στρατηγικές για την ασφαλή χρήση των έξυπνων τηλεφώνων(Smartphones)
- Να έχετε κανόνες.
- Βάλτε όρια για τη χρήση.
- Δώστε προσοχή στους κανόνες καλής συμπεριφοράς στο διαδίκτυο (Netiquette).
- Δώστε έμφαση στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα
- Να μην αγνοεί τον φίλο που είναι μαζί του για την οθόνη.
- Να διαφυλάσσουν τα προσωπικά τους δεδομένα.
- Αυτό δεν περιλαμβάνει τα μέλη της οικογένειας.
- Διδάξτε τη μονιμότητα του διαδικτύου.
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μη βιαστούν.
- Να μάθετε τις λειτουργίες των εφαρμογών και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν.
Πηγή:
Πώς να αντιμετωπίσετε τις συζητήσεις σεξουαλικού περιεχομένου (Sexting)
- Ξεκινήστε νωρίς την συζήτηση για το ρίσκο των σεξουαλικών μηνυμάτων.
- Ξεκαθαρίστε τους πως δεν είναι εντάξει να πιέζουν κάποιον να στείλει τέτοια μηνύματα ή να αφήνουν άλλους να τους πιέζουν.
- Εξηγήστε και υπενθυμίστε στο παιδί σας πως δεν μπορεί να ελέγξει ή να πάρει πίσω ένα τέτοιου είδους μήνυμα όταν το έχει στείλει.
- Εξηγήστε του τις πιθανές νομικές συνέπειες.
- Συζητήστε με τους έφηβους για τέτοιες καταστάσεις και πώς μπορούν να τις αντιμετωπίσουν κατάλληλα.
- Προσφέρετε βιβλία, κείμενα ή οπτικό υλικό για να δημιουργήσετε μία υγιή άποψη γύρω από τη σεξουαλικότητα.
- Συζητήστε με τα παιδιά σας για το πώς είναι μία υγιή ρομαντική σχέση.
- Πριν πάρετε κινητό του εφήβου, προσπαθήστε πρώτα να διδάξετε την υπεύθυνη χρήση του.
Πηγή:
https://www.wsj.com/articles/the-minefield-of-talking-with-your-children-about-sexting-1540047600
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2673719
Συγγραφή άρθρου:
Γιώργος Ιβανόβας- Ιατρός, Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
Χριστίνα Τσινέλη- Σύμβ. Ψυχικής Υγείας, Ψυχοδραματίστρια
Ελληνικά
Deutsch