Τα παιδιά και οι νέοι φαίνεται να βρίσκονται σε σοβαρή κρίση. Αυτό αποδεικνύεται από τα στοιχεία για την κατάθλιψη, τις διαταραχές συμπεριφοράς, τις διατροφικές διαταραχές, τον εθισμό στην οθόνη κ.λπ. Τα στοιχεία αυτά δεν είναι μόνο τρομακτικά, αλλά θα πρέπει επίσης να μας οδηγήσουν στη λήψη θεμελιωδών μέτρων.

Οι μεγαλύτεροι βέβαια πάντα παραπονιόντουσαν για τους νεότερους. Κιόλας ο Πλάτων παραπονέθηκε στην «Πολιτεία» για την έλλειψη πειθαρχίας και την ηθική παραμέληση των νεότερων. Ωστόσο, κάτι φαίνεται να έχει αλλάξει ριζικά τον τελευταίο καιρό, κάτι που πρέπει να προκαλεί ανησυχία. Τα παιδιά έχουν γίνει πιο δυστυχισμένα, λιγότερο ικανά να αναλάβουν την ευθύνη της ζωής τους. Τουλάχιστον αυτό υποδηλώνουν τα στατιστικά στοιχεία. Δεν είναι όμως μόνο οι αριθμοί. Σχεδόν καθημερινά στο ιατρείο μας βιώνουμε καταστάσεις που μας αναγκάζουν να προβληματιστούμε, κάτι που συχνά είναι πολύ πιο αποκαλυπτικό από τις στατιστικές.

Έχω αρχίσει να γράφω μερικά από αυτά τα γεγονότα. Το γράψιμο μου δίνει την ευκαιρία να κρατήσω μια καλύτερη επισκόπηση, να σκεφτώ διαφορετικά και με μεγαλύτερη ακρίβεια τις καθημερινές συνθήκες, καθώς υπάρχει ελάχιστη ευκαιρία να τα συζητήσουμε.

Στο παρελθόν, μου φαίνεται, υπήρχε περισσότερη ανοιχτή συζήτηση. Σήμερα η διαφοροποιημένη σκέψη δε φαίνεται να είναι πλέον αρετή. Αντικαθίσταται ολοένα και περισσότερο από την φωνασκία και την πολιτική ορθότητα. Αυτό το βλέπουμε όχι μόνο στη δημοσιογραφία και την πολιτική, αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που συχνά έχουν αντικαταστήσει την προσωπική επαφή. Οι απόψεις έχουν γίνει λίγο σαν γρήγορο φαγητό: τα πάντα αποτελούνται από λίγα συστατικά, εύπεπτα και χωρίς αισθητή γεύση.

Για μένα, η καταγραφή των παρατηρήσεων είναι μια προσπάθεια να ξεπεράσω τις προκαταλήψεις, πρωτίστως τις δικές μου. Όλα αυτά δεν είναι ούτε καθολικά έγκυρα, ούτε απαραίτητα σωστά, ούτε επιστημονικά αποδεδειγμένα. Είναι μια προσπάθεια να δώσω στον εαυτό μου προσανατολισμό σε αυτή την εποχή της αναταραχής.  Ίσως αυτές οι παρατηρήσεις, οι σκέψεις και οι σημειώσεις είναι χρήσιμες και σε άλλους.

5.12.22

Ένα τρίχρονο κορίτσι μπήκε στο ιατρείο με τους γονείς και τον αδελφό του και πήγε κατευθείαν στο ράφι μου, το οποίο εκτείνεται από το ταβάνι μέχρι το πάτωμα. Έβγαζε κάποιο βιβλίο, ένα βιβλίο που δεν ήταν καν αξιοπρόσεκτο με κανέναν τρόπο. Ενώ τα παιδιά δεν το έκαναν ποτέ αυτό ή το έκαναν μόνο μετά από κάποια στιγμή πλήξης, τώρα τελευταία έχει γίνει συχνό φαινόμενο. Είπα στην κοπέλα: “Παρακαλώ αφήστε το βιβλίο εκεί μέσα. Τα παιδικά βιβλία είναι εκεί” και έδειξε μια εύκολα προσβάσιμη γωνιά της βιβλιοθήκης. Είχε ήδη τραβήξει το βιβλίο στη μέση και παρέμεινε σε αυτή τη θέση, κοιτάζοντάς με με ένα βλέμμα που έμοιαζε να λέει: “Πώς μου μιλάει;”. Παρέμεινε σε αυτή τη θέση για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν μπορούσε να πειστεί να αλλάξει, ακόμη και με την ενθάρρυνση της μητέρας της. Μετά από αυτό, δεν μου έριξε ούτε ένα βλέμμα για πολύ καιρό. 

Αναρωτήθηκα πώς ένα τέτοιο παιδί θα αναπτυχθεί κοινωνικά; Τι απαιτήσεις θα έχει από τη ζωή, πόσο ικανό θα είναι να αλληλεπιδράσει κατάλληλα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Φυσικά, θεμελιώδεις αλλαγές μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας ή της εφηβείας. Αλλά σε αυτή τη σκηνή μου φαίνεται ότι γίνεται τρομακτικά ξεκάθαρη μια γενική τάση στην ανατροφή.

Εν τω μεταξύ, ο 5χρονος αδελφός της είχε βολευτεί σε μια καρέκλα. Το γεγονός ότι τα παιδιά κάθονται αυτονόητα και δεν κάνουν χώρο ακόμη και όταν τους ζητείται, είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Όταν δεν υπάρχει άλλος χώρος για έναν γονέα, αυτός (συνήθως ο πατέρας) πρέπει να σταθεί όρθιος (“όχι, όχι, δεν χρειάζομαι μια επιπλέον καρέκλα”). Στο μισό ξαπλωμένο αγόρι δόθηκε το κινητό για να περάσει η ώρα. Αν και, προς έκπληξη των περισσότερων γονέων, δεν ενοχλούμαι ποτέ από θορύβους, αυτό το αγόρι έβαλε το κινητό τόσο δυνατά που δεν μπορούσα να σκεφτώ καθαρά. Του ζήτησα να χαμηλώσει λίγο το τηλέφωνο. Δεν απάντησε. Όταν η μητέρα επανέλαβε αυτό το αίτημα, εκείνος απάντησε μόνο με ύφος: “Δεν μπορώ να το ακούσω αλλιώς!” Αλλά δεν είχε διαταραχή ακοής.

Αυτό έγινε το πρωί.

Το απόγευμα, ήρθε μια μητέρα ενός αγοριού μόλις 14 ετών. Υπέφερε από πονοκεφάλους μετά από έναν καυγά με τον γιο της. Μια εβδομάδα πριν, ο γιος της ήταν όλη μέρα στο κινητό του και δεν είχε ετοιμάσει τίποτα για το σχολείο. Του έδωσε εντολή να αφήσει το κινητό τηλέφωνο στην άκρη και να κάνει τις σχολικές του εργασίες. Θα έπαιρνε τη φύλαξη του κινητού τηλεφώνου, αν δεν είχε κάνει τα μαθήματά του όταν επέστρεφε από μια αποστολή. Συμφώνησε απρόθυμα. Όταν επέστρεψε δύο ώρες αργότερα, εκείνος καθόταν ακόμα στο κινητό τηλέφωνο, το οποίο του πήρε τότε. Στη συνέχεια έγινε βίαιος και, όπως είπε, της τράβηξε τα μαλλιά. Ξέφυγε από τη λαβή του και κρατούσε τα χέρια του. Αυτός φώναξε: «Να ψοφήσεις!» Είπε ότι ήταν δικαίωμά του να μιλάει στο τηλέφωνο όσο ήθελε. Όλοι θα το έκαναν αυτό.

Σκέψεις:

Για μένα, φαίνεται να υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της της παραμελημένης συμπεριφοράς στην πρώιμη παιδική ηλικία και αυτού του είδους της εφηβικής δυσκολίας. Η ανατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά στυλ ανατροφής, το καθένα με τα δικά του πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Αυτά θα περιγραφούν συνοπτικά σε λίγο. Αλλά δεν είναι μόνο η εκπαίδευση. Το κοινωνικό περιβάλλον παίζει ουσιαστικό ρόλο. Αυτό θα αποτελέσει το περιεχόμενο του συλλογισμού του επόμενου άρθρου.

6.12.22

Μια μητέρα, εκπαιδευτικός, φέρνει την 6χρονη κόρη της για θεραπεία. Είχε ήδη πάθει πολλές αναπνευστικές λοιμώξεις κατά τη διάρκεια της ζωής της και ως εκ τούτου είχε υποβληθεί σε πολύ συχνή θεραπεία με αντιβιοτικά και εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή. Αφού ξεκινήσαμε μια θεραπεία, οι λοιμώξεις, οι οποίες επί του παρόντος παραλύουν ολόκληρες τάξεις, κύλησαν σχετικά ομαλά. Σήμερα, η μητέρα έφερε την κόρη της για δεύτερη φορά, καθώς το κοριτσάκι υπέφερε από έντονο πονόλαιμο, χαρακτηριστικό μιας από τις πολλές λοιμώξεις που κυκλοφορούν τώρα. Δεν βρήκα τίποτα ανησυχητικό και ήθελα να καθησυχάσω τη μητέρα. Με άκουσε σιωπηλά, αλλά το ανήσυχο βλέμμα της παρέμεινε. Αρχίσαμε να μιλάμε λίγο για τους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στην ευαισθησία στις λοιμώξεις. Η μητέρα μου είπε ότι η κόρη της τρώει μόνο γλυκά και δεν μπορεί να πειστεί να φάει τίποτα άλλο. “Δεν το θέλει!” Προσπάθησα να της εξηγήσω κάποιες στρατηγικές για τη βελτίωση της κατάστασης. Συνέχισε να με ακούει σιωπηλή και ανήσυχη. Όταν έφυγε, ο πατέρας που είχε μπει με τα τελευταία λόγια θέλησε να μου κάνει μια ακόμη γρήγορη ερώτηση. Ρώτησε αν η θεραπεία θα μπορούσε επίσης να βελτιώσει την ψυχική κατάσταση της κόρης του, επειδή ήταν μάλλον καταθλιπτική. Λίγες μέρες πριν, είχε έρθει στη μητέρα της με ένα μαχαίρι και ζήτησε να τη μαχαιρώσει, γιατί η ζωή δεν της φαινόταν να αξίζει να ζει. Ρώτησε: “Είναι φυσιολογικό για ένα παιδί να συμπεριφέρεται έτσι;” Του απάντησα ότι τα νέα στοιχεία της ιατρικής βιβλιογραφίας δείχνουν ότι, ναι, είναι πλέον φυσιολογικό ακόμη και για τα μικρά παιδιά να έχουν κατάθλιψη.