Τα παιχνίδια αποτελούν σημαντικό παράγοντα στην ψυχολογική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Τα ποιοτικά παιχνίδια βελτιώνουν τη νοητική ισορροπία του, γεγονός που βοηθά γενικότερα στην πρόληψη χρόνιων ασθενειών, οι οποίες συνεχώς αυξάνονται. Από την άλλη τα χαμηλής ποιότητας παιχνίδια κάνουν το αντίθετο. Ωστόσο, τα παιχνίδια δεν είναι κρίσιμα μόνο ένεκα της ψυχοσωματικής τους επιρροής αλλά και της άμεσης απειλής στην υγεία των παιδιών. Για αυτό είναι, ή τουλάχιστον θα πρέπει να είναι, ένα από τα κεντρικά θέματα στην παιδιατρική συμβουλευτική.

Α. Τα παιχνίδια ως απειλή για την υγεία 

1. Εισπνοή και κατάποση μικρών εξαρτημάτων και μπαταριών

Στις  ΗΠΑ 20.629 παιδιά και έφηβοι έχασαν τη ζωή τους  καταπίνοντας μικρά αντικείμενα στο διάστημα μεταξύ 1968-2017.[1]  

Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες στο διαδίκτυο που δείχνουν την απίστευτη ποικιλία αντικειμένων που έχουν καταποθεί, π.χ. από έναν Κινέζο ή Γερμανό χειρουργό. Μερικά από τα αντικείμενα που καταπίνονται είναι ακίνδυνα, άλλα όμως όχι. Ιδιαίτερα προβληματικές είναι οι μπαταρίες καθώς συχνά χρειάζονται χειρουργική επέμβαση. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των παιδιών που κατάπιαν μπαταρίες έχει πενταπλασιαστεί[2] και αυξήθηκε ξανά κατά τη διάρκεια της πανδημίας.[3] Καθώς οι μπαταρίες μπορεί να βλάψουν το έντερο.[4] Μέχρι τώρα, σχεδόν τα μισά από αυτά τα παιδιά χειρουργήθηκαν.[5]Αν και σήμερα υπάρχει η τάση να μην προβαίνουν οι ιατροί αμέσως σε χειρουργική επέμβαση ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις που τα παιδιά κατάπιαν μπαταρίες ή αιχμηρά αντικείμενα,[6] όμως δεν παύει να αποτελεί μια επείγουσα ιατρική κατάσταση.

2. Τοξικές ουσίες

Τα παιχνίδια μπορεί να εμπεριέχουν τοξικές ουσίες, όπως βαρέα μέταλλα. Αυτό δε συμβαίνει τόσο συχνά σήμερα από ό,τι στο παρελθόν, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύ συχνό φαινόμενο. Ο μόλυβδος ή το κάδμιο μπορεί να βρεθεί ακόμα και σε χρώματα ζωγραφικής ή χρωματιστά αντικείμενα. Αυτά τα βαρέα μέταλλα προκαλούν πολλές αρνητικές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό, όπως π.χ. στο νευρικό σύστημα. Μπορεί επίσης, να βλάπτουν την ψυχική υγεία και την προσωπικότητα αργότερα στη ζωή.[7] Αυξάνουν επίσης την πιθανότητα πολλών ασθενειών, ακόμη και του καρκίνου.[8]  Άλλες ουσίες, όπως το νικέλιο μπορεί να οδηγήσουν σε δερματίτιδα εξ επαφής.[9]

3. Ενδοκρινείς διαταράκτες

Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν τα πλαστικά μαλακτικά. Αυτά είναι χημικά που βρίσκονται σε όλα τα πλαστικά είδη. Είναι απαραίτητα για να κάνουν τα πλαστικά πιο εύκαμπτα και εύχρηστα. Διαφορετικά το πλαστικό από μόνο του σαν υλικό είναι πολύ σκληρό και εύθραυστο.

Αυτά τα πλαστικά μαλακτικά εισπνέονται ή καταπίνονται σε μεγάλες ποσότητες σε καθημερινή βάση. Πηγαίνοντας στα μεγάλα καταστήματα παιχνιδιών, όπως  Jumbo ή  Μουστάκας μπαίνει κανείς σε ένα τέτοιο σύννεφο χημικών εξατμίσεων, δίνοντας σε αυτά τα καταστήματα την τυπική, τοξική μυρωδιά τους. Καθώς και ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά περιβάλλονται από πολλά τέτοια πλαστικά παιχνίδια, πλαστικά υφάσματα ή πλαστικά χαλιά που εξατμίζουν αυτά τα μαλακτικά, εκτίθενται σε αυτές τις χημικές ουσίες σε σημαντικό βαθμό.

Οι ουσίες αυτές επεμβαίνουν στο ορμονικό σύστημα και γι’ αυτό ονομάζονται ενδοκρινείς διαταράκτες. Τυπικές ασθένειες και δυσλειτουργίες που αποδίδονται σε αυτήν την κατηγορία χημικών είναι:

• μειωμένη ενέργεια
• υποθυρεοειδισμός
• παχυσαρκία
• στειρότητα
• πρώιμη εφηβεία

       Παίζουν, επίσης, ρόλο στην ανάπτυξη αλλεργιών και αυτοάνοσων ασθενειών, ωστόσο η συσχέτιση τους δεν είναι τόσο άμεση και ξεκάθαρη όσο με άλλες συνέπειες.

Ένα βιβλίο που έχει γραφεί και πραγματεύεται την επίδραση τέτοιων περιβαλλοντικών ουσιών στα παιδιά έχει τον τίτλο «Πιο άρρωστος, παχύς, φτωχός».[10] Ο συγγραφέας πρόσθεσε «φτωχός» για να δείξει ότι αυτά τα παιδιά τείνουν να είναι λιγότερο έξυπνα μέσω της ελάττωσης της λειτουργίας του εγκεφάλου και ως εκ τούτου θα κερδίζουν λιγότερα χρήματα στο μέλλον.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ελέγχει συνεχώς τα παιχνίδια για κινδύνους που μπορεί να σχετίζονται με την υγεία. Ένα από τα χειρότερα παιχνίδια όσον αφορά τους ενδοκρινείς διαταράκτες είναι αυτές οι πλαστικές κούκλες. Τέτοιες κούκλες μπορεί να περιέχουν έως και 25% ενδοκρινείς διαταράκτες. Αν και τέτοια μολυσμένα παιχνίδια αποσύρονται από την αγορά, η ΕΕ δεν είναι σε θέση να τα ελέγξει όλα. Δηλαδή, πολλά παιχνίδια με υψηλή περιεκτικότητα σε ενδοκρινικούς διαταράκτες κυκλοφορούν στην αγορά.

Β. Αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις

Τα παιχνίδια έχουν πολλές θετικές επιδράσεις, για παράδειγμα:

• διεγείρουν τη φαντασία
• βοηθάνε στην επίλυση προβλημάτων
• ενεργοποιούν την αυτορρύθμιση
• παρέχουν ικανοποίηση
• αυξάνουν την περιέργεια
• βελτιώνουν τη λεπτή κινητική δεξιότητα

       Έχοντας κατά νου τέτοιες θετικές επιδράσεις, βοηθά να κατανοήσουμε τι χαρακτηρίζει τα «κακά παιχνίδια». Ο εμπειρικός κανόνας που θα μπορούσε να βοηθήσει, λέει ότι, εκείνα τα παιχνίδια με τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την υγεία είναι και τα πιο άχρηστα. Για παράδειγμα.

Αυτές οι «ωραίες» πλαστικές κούκλες με το χημικό τους κοκτέιλ δεν παρέχουν κανένα από τα προαναφερθέντα οφέλη. Τα παιδιά δεν μπορούν να κάνουν και πολλά με αυτές τις κούκλες και σχεδόν κανένα από αυτά δεν τις χρησιμοποιεί για περισσότερο από μια μέρα. Μετά πάνε σε ένα ράφι, σε ένα κουτί ή κατακλύζουν τον χώρο και τη φαντασία του παιδιού. Αν και είναι σημαντικό για ένα παιδί να ασχοληθεί με το δικό του πρότυπο, αυτές οι κούκλες είναι μια φάρσα ανδρικών ή, πιο συχνά, γυναικείων ρόλων. Επιπλέον, αυτά τα φτηνά παιχνίδια προωθούν την ιδέα μιας «σπάταλης κοινωνίας». Τίποτα δεν έχει ποιότητα ή αξία. Τα πράγματα χρησιμοποιούνται μία φορά και μετά αποθηκεύονται ή πετιούνται. Αυτή είναι μια άλλη από τις ανθυγιεινές αλλά λιγότερο ορατές διδασκαλίες τέτοιων παιχνιδιών.

       Το ίδιο ισχύει για πολλά παιχνίδια με μπαταρίες. Συχνά είναι μολυσμένα με πλαστικά μαλακτικά ή άλλους ενδοκρινείς διαταράκτες. Τα παιδιά πατούν ένα κουμπί και κάτι συμβαίνει, κυρίως με κάποιο θόρυβο και κάποια φωτάκια που τρεμοφέγγουν. Αν και τα μικρά παιδιά είναι γοητευμένα με αυτή τη διαδικασία, δεν υπάρχει δημιουργικότητα σε αυτήν, δεν υπάρχει χώρος για να δοκιμάσουν κάτι, δεν υπάρχει αυτορρύθμιση, δεν υπάρχει λεπτή κινητική δεξιότητα και ούτω καθεξής. Δε διεγείρουν τη φαντασία, αλλά την καταστρέφουν. Ακόμη χειρότερα, αυτά τα παιχνίδια αυξάνουν έναν από τους σημαντικότερους κινδύνους για την ψυχική υγεία των παιδιών: την υπερδιέγερση. Τέλος, τα παιδιά που λαμβάνουν ηλεκτρονικές συσκευές ως δώρο μιλούν λιγότερο με τους γονείς τους.[11]

     Τα παιδιά σήμερα δεν πλημμυρίζονται μόνο από χημικές ουσίες αλλά και από ήχους, χρώματα, εικόνες, μουσική και άλλα διεγερτικά του νευρικού συστήματος. Το νευρικό τους σύστημα δεν έχει σχεδόν αρκετό χρόνο για να συνέλθει, να επεξεργαστεί όλες τις εισερχόμενες πληροφορίες. Κατά συνέπεια, δεν επιτρέπεται να μεταβεί σε κατάσταση ανάπαυσης (παρασυμπαθητικό), αλλά παραμένει σε λειτουργία δράσης (συμπαθητικό). Τα παιδιά δεν μαθαίνουν να χαλαρώνουν, μπορεί να έχουν την ανάγκη να ψυχαγωγούνται συνεχώς και βαριούνται εύκολα.

Γ. Πάρα πολλά παιχνίδια

Μια βρετανική μελέτη διαπίστωσε ότι ένα παιδί στην ηλικία των 10 ετών έχει κατά μέσο όρο 238 παιχνίδια αξίας 7.000 £, αλλά παίζει με κάποια που έχουν αξία μόλις 330 £.[12] Αφού, πολλά από αυτά τα παιχνίδια, απογοητεύουν τη φυσική φαντασία και τη δημιουργικότητα των παιδιών, εκείνα θέλουν περισσότερα ή κάτι άλλο. Αλλά η δυσαρέσκεια και η τάση να βαριούνται παραμένουν. Αυτό οδηγεί σε μια κατάσταση που έχει περιγραφεί ως «νοοτροπία φτώχειας». Αν και τα παιδιά μπορεί να έχουν πολλά πράγματα, νιώθουν ότι τους λείπει κάτι και λαχταρούν περισσότερα. Και κάπως είναι αλήθεια, τους λείπει κάτι ουσιαστικό. Δυστυχώς, τα περισσότερα παιχνίδια δεν γεμίζουν το κενό, δεν τα αφήνουν να γίνουν δημιουργικά, δεν τα αφήνουν να μπουν σε μια ροή παίζοντας.

Τα παιδιά πρέπει να δοκιμάσουν και να αποτύχουν και να προσπαθήσουν ξανά. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί με τα περισσότερα ηλεκτρικά παιχνίδια. Επομένως, όσο περισσότερα παιχνίδια έχουν τα παιδιά, τόσο λιγότερο δημιουργικά είναι.[13]

      Τα καλά παιχνίδια δεν υπερδιεγείρουν. Αφήνουν χρόνο στα παιδιά να πειραματιστούν και να βρουν νέους τρόπους αντιμετώπισής τους. Τα τουβλάκια για παράδειγμα, είναι διαχρονικά. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν από γενιά σε γενιά. Πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν με αυτά. Για παράδειγμα τα τουβλάκια που έπαιζαν τα παιδιά μου όταν ήταν μικρά, τώρα χρησιμοποιούνται από τα εγγόνια μου αλλά και από τους γονείς τους ξανά. Αντίθετα, τα παιχνίδια Playmobil είναι ως επί το πλείστον υπόθεση μιας χρήσης. Αν και είναι απαιτητικά, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για δοκιμή. Ενώ τα τουβλάκια χρησιμοποιούνται και στη συνέχεια αφήνονται στην άκρη και μετά από εβδομάδες ή μήνες ή χρόνια χρησιμοποιούνται ξανά. Ένα Playmobil δεν χρησιμοποιείται σχεδόν ποτέ για δεύτερη φορά.

Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να έχετε υψηλής ποιότητας παιχνίδια που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν με διαφορετικούς τρόπους για χρόνια ή και γενιές.

Ένα καλό σύνθημα και οδηγός είναι: «Το λιγότερο είναι το περισσότερο».

[1] Cramer JD, Meraj T, Lavin JM, Boss EF. Object-Related Aspiration Deaths in Children and Adolescents in the United States, 1968 to 2017. JAMA. 2019 Nov 26;322(20):2020-2022. doi: 10.1001/jama.2019.15375. PMID: 31769817; PMCID: PMC6902204.

[2] Thakkar H, Burnand KM, Healy C, Makin E, Davidson J, Bethell G, Elagami H, Scarlett A, Parkar S, Upadhyaya M, Yardley I; Quadri-South East Paediatric Surgeons (QuadriSEPS) Group. Foreign body ingestion in children: a magnet epidemic within a pandemic. Arch Dis Child. 2021 Dec;106(12):1240-1241. doi: 10.1136/archdischild-2021-322106. Epub 2021 May 11. PMID: 33975824.

[3] Festa NT, Thakkar H, Hewitt R, Dhaiban M, Muthialu N, Cross K, De Coppi P; GOSH Team. Foreign body ingestion during the COVID-19 pandemic: a retrospective single centre review. BMJ Paediatr Open. 2021 Jul 26;5(1):e001042. doi: 10.1136/bmjpo-2021-001042. PMID: 34345716; PMCID: PMC8316691.

[4] Digestive Disease Week. “Button batteries can rapidly damage stomach lining before symptoms appear: Experts recommend changing current practice of watchful waiting.” ScienceDaily. ScienceDaily, 18 May 2019. <www.sciencedaily.com/releases/2019/05/190518172524.htm>.

[5] Thakkar H, Burnand KM, Healy C, Makin E, Davidson J, Bethell G, Elagami H, Scarlett A, Parkar S, Upadhyaya M, Yardley I; Quadri-South East Paediatric Surgeons (QuadriSEPS) Group. Foreign body ingestion in children: a magnet epidemic within a pandemic. Arch Dis Child. 2021 Dec;106(12):1240-1241. doi: 10.1136/archdischild-2021-322106. Epub 2021 May 11. PMID: 33975824.

[6] Swallowed Razors, Magnets, and More: New Advice for Doctors – Medscape – May 22, 2023.

https://www.medscape.com/s/viewarticle/992306#vp_1

[7] Sancar F. Childhood Lead Exposure May Affect Personality, Mental Health in Adulthood. JAMA. 2019 Apr 16;321(15):1445-1446. doi: 10.1001/jama.2019.1116. PMID: 30916713.

[8] Guo X, Su W, Li N, Song Q, Wang H, Liang Q, Li Y, Lowe S, Bentley R, Zhou Z, Song EJ, Cheng C, Zhou Q, Sun C. Association of urinary or blood heavy metals and mortality from all causes, cardiovascular disease, and cancer in the general population: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. Environ Sci Pollut Res Int. 2022 Sep;29(45):67483-67503. doi: 10.1007/s11356-022-22353-w. Epub 2022 Aug 2. PMID: 35917074.

[9] Fenner J et al. Hidden risks in toys: A systematic review of pediatric toy contact dermatitis. Contact Dermatitis 2020;82:265-71

[10] Trasande L (2019): Sicker, Fatter, Pooter, Boston, New York

[11] Sosa A (2016): Association of the Type of Toy Used During Play With the Quantity and Quality of Parent-Infant Communication, JAMA Pediatr. 2016;170(2):132-137. doi:10.1001/jamapediatrics.2015.3753

[12] Almeida, N., Felsberg, M., & Tan, V. S. (2022). Happy, Sustainable Birthday! Reducing Excessive Consumption of Toys on Birthdays.

https://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/retailandconsumer/8074156/Ten-year-olds-have-7000-worth-of-toys-but-play-with-just-330.html

[13] Dauch C, Imwalle M et al, (2017): The influence of the number of toys in the environment on toddlers’ play, Infant Behavior and Development 50, 2018: 78-87