Η σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων απειλείται σοβαρά. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να αποτραπούν ανεπιθύμητες εξελίξεις στην υγεία τους. Μόλις αναπτυχθούν σωματικές ασθένειες ή καταθλιπτικές διαθέσεις, είναι πολύ δύσκολο να ληφθούν διορθωτικά μέτρα. Η παρακάτω επισκόπηση δείχνει οπτικά τα στατιστικά που παρουσιάζουν την αύξηση ορισμένων προβλημάτων κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Πατήστε πάνω στα πινακάκια για να δείτε τις αρχικές εικόνες.

Χρόνιες Ασθένειες

Τα παιδιά όλο και πιο τακτικά αναπτύσσουν μια χρόνια ασθένεια. Για παράδειγμα, διαγιγνώσκονται με άσθμα που είναι η πιο κοινή χρόνια ασθένεια και που συχνά ξεκινά ήδη από την παιδική ηλικία. Τα ποσοστά περιπτώσεων άσθματος αυξάνονται συνεχώς εδώ και 50 χρόνια με τα τελευταία χρόνια ειδικά να έχουν φτάσει σε ένα δραματικά υψηλό επίπεδο. Κάθε 5^ο-6^ο παιδί τώρα πάσχει από αυτήν την ασθένεια.[1]

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες σημειώθηκε επίσης σημαντική αύξηση των αυτοάνοσων νοσημάτων. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπολογίζεται πλέον ότι το 10% του πληθυσμού πάσχει από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα. ^[2] Αν και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η πραγματική αιτία τέτοιων καταστάσεων, η αύξηση των δαπανών για τα αυτοάνοσα νοσήματα από το 2011 έως το 2023 δείχνει μια σαφή αυξητική τάση. Είναι προφανές ότι κάτι δεν πάει καλά με το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών και των νέων.

Η παχυσαρκία και η κακή διατροφή

Ένας από τους λόγους που οδηγεί στη συνεχή εμφάνιση αυτών των αυτοάνοσων ασθενειών είναι η παχυσαρκία. Ειδικά στη Μεσόγειο, η παχυσαρκία έχει αυξηθεί ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΧΙΑΣ 2022 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) κατατάσσει την Ελλάδα 1^η στην παχυσαρκία μεταξύ των νέων ηλικίας 10-19 ετών. ^[3] Ακόμη πιο επίφοβο είναι το εύρημα ότι περισσότερα από τα μισά παιδιά δεν τρώνε τακτικά φρούτα ή λαχανικά, ^[4] σε μια χώρα που φημιζόταν για τη μεσογειακή διατροφή της.

Ωστόσο, η παχυσαρκία και ο υποσιτισμός δεν έχουν μόνο αρνητικό αντίκτυπο στο ανοσοποιητικό σύστημα και στην ανάπτυξη ασθενειών των οργάνων. Η κακή διατροφή επηρεάζει επίσης τη συναισθηματική συμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων.

ΔΕΠΥ, Διάσπαση Προσοχής, Άγχος

Παραδειγματική για την επιδείνωση της ψυχικής κατάστασης παιδιών και εφήβων είναι η συνεχής αύξηση της ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας). Οι λόγοι που οδηγούν στην εμφάνιση της ΔΕΠ-Υ είναι επίσης πάρα πολλοί και σύνθετοι. Ένας από αυτούς, κατά την εκτίμησή μας, είναι ότι τα παιδιά συνεχώς υπερδιεγείρονται. Αν και η υπερδιέγερση είναι γνωστός παράγοντας κινδύνου για νευροψυχιατρικές διαταραχές [5], δυστυχώς πολύ μικρή σημασία δίδεται σε αυτόν στην ιατρική και την ψυχολογία.

Το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ), το οποίο ρυθμίζει όλες τις εσωτερικές μας διεργασίες, έχει δύο διαφορετικές λειτουργίες. Η μία είναι, το λεγόμενο Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΣΝΣ), που είναι υπεύθυνο για τη δραστηριότητα. Σήμερα, παρατηρούμε μια υπερδιέγερση του ΣΝΣ που ξεκινά ήδη από το παιδικό δωμάτιο. Τα πάρα πολλά χρώματα, τα πάρα πολλά και θορυβώδη παιχνίδια, καθώς και η συνεχής ενασχόληση με τα παιδιά, οδηγούν σε μια κατάσταση όπου τα παιδιά δεν χαλαρώνουν ποτέ πραγματικά. Όταν τα παιδιά βλέπουν τηλεόραση, χρησιμοποιούν τάμπλετ ή κινητό τηλέφωνο, μπορεί να είναι ήρεμα εξωτερικά, αλλά κατά κανόνα το νευρικό σύστημα ερεθίζεται περισσότερο. Εξάλλου, ο βασικός σκοπός του περιεχομένου των ηλεκτρονικών μέσων είναι να συναρπάζει τα παιδιά και να τα αιχμαλωτίζει. Έτσι, λείπει η χαλάρωση που είναι απαραίτητη για την άλλη λειτουργία του ΑΝΣ, το λεγόμενο Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΠΝΣ). Το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα είναι υπεύθυνο για τη συντήρηση των οργάνων αλλά και του νευρικού συστήματος. Έτσι, το νευρικό σύστημα των παιδιών δεν ξεκουράζεται και δεν αναδιοργανώνεται κατάλληλα. Αυτό έχει επιδεινωθεί καθώς οι ώρες ύπνου έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια.[6]

Για αυτόν και μόνο τον λόγο, δεν είναι περίεργο που το άγχος στα παιδιά αυξάνεται συνεχώς.

Όλα αυτά έχουν γίνει χειρότερα από την πανδημία και μετά. Το άγχος κατακλύζει τα παιδιά μας (Anxiety Is Filling Our Kids), είναι η αξιολόγηση των Αμερικανών εκπαιδευτικών.

Κατάθλιψη

Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η αύξηση της Μείζονος Κατάθλιψης στους νέους. Το πινακάκι δείχνει αυτήν την τάση των τελευταίων ετών στις Η.Π.Α. Παρόμοια στοιχεία αναφέρονται και από τη Μεγάλη Βρετανία.[7] Είναι εντυπωσιακό ότι σε αυτές τις δύο χώρες τα κορίτσια επηρεάζονται πολύ περισσότερο. Στην Ελλάδα βρήκαμε μόνο στατιστικές αναφορές για φοιτητές και μαθητές λυκείου. Είναι και αυτές απειλητικά αυξανόμενες.^[8]

Χρήση Οθόνης

Σίγουρα, η αυξανόμενη χρήση οθόνης και η συνοδευτική απώλεια σωματικής δραστηριότητας και κοινωνικών δεξιοτήτων παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του άγχους και της κατάθλιψης. Ο μέσος χρόνος χρήσης της οθόνης των νέων είναι πλέον περίπου 7 ώρες την ημέρα.[9] Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης αποτελούν ένα σημαντικό ιατρικό και κοινωνικό πρόβλημα.

Συμπεράσματα

Τέτοιες στατιστικές δεν αντικατοπτρίζουν ποτέ επαρκώς και πλήρως την πραγματικότητα. Όμως, η πληθώρα των επιστημονικών δεδομένων (πολλά άλλα παραδείγματα δείχνουν την ίδια τάση) υποδηλώνουν μια ουσιαστική επιδείνωση της ψυχοσωματικής υγείας των παιδιών και των εφήβων. Δεν επηρεάζονται πλέον μόνο συγκεκριμένα παιδιά ή ορισμένες κοινωνικές τάξεις. Όλα τα παιδιά και οι έφηβοι επηρεάζονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πλέον.

Για αυτόν τον λόγο, η υπεύθυνη ανατροφή των παιδιών είναι πιο σημαντική από ποτέ. Αλλά η ανατροφή των παιδιών έχει γίνει δύσκολη. Η σημερινή κοινή πυρηνική οικογένεια, που αποτελείται από γονείς και παιδί(-ά), απαιτεί πολύ μεγαλύτερη παρουσία και υπευθυνότητα από την πλευρά των γονέων. Επιπλέον, το σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον συχνά βοηθούν ελάχιστα. Η κοινωνία δίνει πολύ λίγη έμφαση στην ουσιαστική ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών.

Υπάρχουν λοιπόν πολλοί λόγοι ανησυχίας. Ωστόσο, η ανησυχία και ο φόβος δεν είναι καλοί σύμβουλοι. Συνήθως δεν βοηθούν στην ανάπτυξη καλύτερων στρατηγικών. Σύμφωνα με την εμπειρία μας, μια θετική, με την έννοια της περισσότερης εμπιστοσύνης ως στάση απέναντι στη ζωή είναι πολύ χρήσιμη. Με τα κείμενά μας προσπαθούμε να δώσουμε προτάσεις, ιδέες και κατευθυντήριες αρχές για το πώς να προάγουμε την ψυχοσωματική υγεία παιδιών και εφήβων.

[1] Serebrisky D, Wiznia A. Pediatric Asthma: A Global Epidemic. Ann Glob Health. 2019 Jan 22;85(1):6. doi: 10.5334/aogh.2416. PMID: 30741507; PMCID: PMC7052318.

[2] http://scientific.sparx-ip.net/archiveeular/index.cfm?c=a&searchfor=OP0007&view=1&item=2023OP0007

[3] WHO EUROPEAN REGIONAL OBESITY REPORT 2022, σελίδα 12

https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1420419/retrieve

[4] WHO EUROPEAN REGIONAL OBESITY REPORT 2022, σελίδα 38

https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1420419/retrieve

[5] Mulkey SB, du Plessis AJ. Autonomic nervous system development and its impact on neuropsychiatric outcome. Pediatr Res. 2019 Jan;85(2):120-126. doi: 10.1038/s41390-018-0155-0. Epub 2018 Aug 30. PMID: 30166644; PMCID: PMC6353676.

[6] Williamson AA, Meltzer LJ, Fiks AG. A Stimulus Package to Address the Pediatric Sleep Debt Crisis in the United States. JAMA Pediatr. 2020 Feb 1;174(2):115-116. doi: 10.1001/jamapediatrics.2019.4806. PMID: 31860006; PMCID: PMC7305036.

[7] Trafford AM, Carr MJ, Ashcroft DM, Chew-Graham CA, Cockcroft E, Cybulski L, Garavini E, Garg S, Kabir T, Kapur N, Temple RK, Webb RT, Mok PLH. Temporal trends in eating disorder and self-harm incidence rates among adolescents and young adults in the UK in the 2 years since onset of the COVID-19 pandemic: a population-based study. Lancet Child Adolesc Health. 2023 Aug;7(8):544-554. doi: 10.1016/S2352-4642(23)00126-8. Epub 2023 Jun 20. PMID: 37352883.

[8] Παναγιωτοπούλου Α., & Α. Πασχάλη Α. (2020). Anxiety and depression among university nursing students: application of prevention programs. Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 19(3), 281–295. https://doi.org/10.12681/psy_hps.23623

Giannopoulou I, Efstathiou V, Triantafyllou G, Korkoliakou P, Douzenis A. Adding stress to the stressed: Senior high school students’ mental health amidst the COVID-19 nationwide lockdown in Greece. Psychiatry Res. 2021 Jan;295:113560. doi: 10.1016/j.psychres.2020.113560. Epub 2020 Nov 6. PMID: 33187723; PMCID: PMC7647459.

Kontoangelos K, Tsiori S, Koundi K, Pappa X, Sakkas P, Papageorgiou CC. Greek college students and psychopathology: new insights. Int J Environ Res Public Health. 2015 Apr 29;12(5):4709-25. doi: 10.3390/ijerph120504709. PMID: 25938913; PMCID: PMC4454935.

[9] The Common Sense Census: Media Use by Tweens and Teens, 2021

https://www.commonsensemedia.org/research/the-common-sense-census-media-use-by-tweens-and-teens-2021