Ξεκινώντας με τον Ιπποκράτη, η τροφή έχει χρησιμοποιηθεί  για  πολλούς θεραπευτικούς σκοπούς και σύμφωνα με διαφορετικές θεωρίες. Ο ίδιος ο Ιπποκράτης θεωρούσε την αιτία των περισσότερων ασθενειών αποτέλεσμα ενός ανθυγιεινού κλίματος ή δύσκολων καιρικών συνθηκών. Για αυτόν, ο σκοπός της ποιοτικής διατροφής ήταν να αντισταθμίσει αυτές τις ανθυγιεινές επιρροές. Από την εποχή των Ιπποκρατικών, πολλές διατροφικές μόδες ήρθαν και έφυγαν. Σήμερα, δίνεται έμφαση στις λεγόμενες υπερ-τροφές (Superfood = τροφές με πολλά θρεπτικά συστατικά) ή στην εγκεφαλική τροφή (τρόφιμα που επηρεάζουν τον μεταβολισμό και τη λειτουργία του εγκεφάλου). Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα με το φαγητό είναι πολύ πιο βαθύ και ουσιαστικό.

Η διατροφή στο παρελθόν: Ελάχιστη ποσότητα και χείριστη ποιότητα

Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας υπήρχε μεγάλη έλλειψη τροφής. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα στις πιο βόρειες χώρες (στις εύκρατες ζώνες) όπου τίποτα δε φύτρωνε για μήνες. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης οι άνθρωποι συχνά λιμοκτονούσαν ή είχαν πολύ λίγη τροφή για να καταναλώσουν. Όμως, δεν ήταν μόνο η έλλειψη τροφής που κατέστρεψε την υγεία τους. Η έλλειψη ποιότητας των τροφών ήταν εξίσου επιβλαβής. Η διατροφή των περισσότερων ανθρώπων ήταν πολύ μονότονη. Το αλεύρι καταναλωνόταν σε διάφορες μορφές και αρκετές φορές την ημέρα, κυρίως ως σούπα ή ως ψωμί. Το συνηθισμένο πρωινό ήταν σούπα από ψωμί, σούπα γάλακτος με ψωμί ή σούπα μπύρας με ψωμί. Το ίδιο γεύμα μπορεί να καταναλωνόταν και το μεσημέρι. Σε ορισμένες περιοχές αυτά τα γεύματα είχαν αντικατασταθεί με λαχανόσουπα ή αργότερα μέσα στους αιώνες με σούπα από πατάτα. Με την πρόοδο της τεχνολογίας, το αλεύρι μπορούσε να αλεσθεί με ένα καλύτερο τρόπο και έτσι μετατράπηκε από ολικής αλέσεως σε λευκό αλεύρι. Αυτό οδήγησε ακόμη περισσότερο στη μείωση της ποιότητας των τροφών. Ένας από τους μύθους λέει, ότι το πιο σημαντικό επίτευγμα της Γαλλικής Επανάστασης ήταν ότι οι κανονικοί άνθρωποι μπορούσαν πλέον να τρώνε κάθε μέρα μια λευκή μπαγκέτα!

Από τη στιγμή που η ζάχαρη έκανε την είσοδό της στην αγορά μας «γλύκανε» την καθημερινότητα.[1] Το ψωμί με λίπος (γουρουνιού) και ζάχαρη θεωρήθηκε ένα καλό γεύμα για τα παιδιά (και εγώ ως παιδί το έτρωγα ανά διαστήματα στη Γερμανία). Ήδη τον 18ο αιώνα ο καφές έγινε οικονομικά πιο προσιτός και αντικατέστησε την πρωινή σούπα. Το αλκοόλ και κυρίως η μπύρα, καταναλώθηκε  σε μεγάλες ποσότητες και δινόταν ακόμη και σε παιδιά. Η περίφημη σούπα μπύρας ήταν γνωστή μέχρι και τον 20ο αιώνα. Όπως αντιλαμβάνεστε, ήταν μια εξαιρετικά φτωχή και κακή διατροφή. Μία από τις εξαιρέσεις ήταν το αγγλικό κουάκερ/πόριτζ, ένα «υγιές νησί» σε έναν ωκεανό χαμηλής ποιότητας διατροφής. Λέγεται, πως η βρετανική αυτοκρατορία χτίστηκε πάνω στα κουάκερ.

Οι άνθρωποι που μπορούσαν να αγοράσουν πιο ακριβά φαγητά έτρωγαν διαφορετικά. Η διατροφή τους αποτελείτο από κρέας, κρέας και κρέας.[2] Δεν ήταν έκπληξη ότι η ουρική αρθρίτιδα ήταν πολύ συχνή και πιθανότατα όλοι έπασχαν από δυσκοιλιότητα. Το κλύσμα και τα καθαρτικά ανήκαν στις κύριες ιατρικές θεραπείες. 

Η εξαίρεση: Η Μεσόγειος

Η κατάσταση ήταν διαφορετική στις χώρες της Μεσογείου. Επικρατούσε μια πλούσια, διαφοροποιημένη διατροφή. Το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα και ειδικά στην Κρήτη ήταν το υψηλότερο στην Ευρώπη.[3] Κάποιοι το αποδίδουν στο ελαιόλαδο, άλλοι στην ποικιλία των τροφών, άλλοι ακόμη και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων.[4]

Ωστόσο, η πραγματικότητα των ελληνικών χωριών ήταν διαφορετική, υπήρχαν πολύ λίγα τρόφιμα. Το φαγητό το οποίο κατανάλωναν, όχι μόνο ήταν λιγοστό, αλλά και οι άνθρωποι νήστευαν αρκετές φορές το χρόνο. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι ο περιορισμός των θερμίδων είναι η καλύτερη προϋπόθεση για τη μακροζωία,[5] γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με την κοινή λογική.

Οι χωρικοί έγιναν ειδικοί στο να τρώνε ό, τι είναι βρώσιμο. Έβραζαν γαϊδουράγκαθα για τρεις ή περισσότερες φορές μέχρι να χάσουν την πίκρα και τη σκληρότητα τους. Το μάζεμα των χόρτων αποτελούσε τέχνη την οποία μόνο λίγοι ακόμη γνωρίζουν. Μια έμπειρη γυναίκα στο μάζεμα των χόρτων μου είπε ότι είναι αδύνατο να λιμοκτονήσουμε στην Κρήτη. Υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα που η φύση παρέχει όλο το χρόνο. Απλά χρειαζόμαστε τη γνώση.

Η διατροφή ήταν απλή. Ήταν λίγη και ουσιαστική. Αποτελείτο από ένα ευρύ φάσμα κυρίως φυτικών βρωσίμων. Η μεσογειακή διατροφή δείχνει ότι μια υγιεινή διατροφή λειτουργεί πολύ διαφορετικά από αυτά που πιστεύουν οι περισσότεροι διαιτολόγοι και διατροφολόγοι με την εμμονή τους στις πρωτεΐνες, βιταμίνες και άλλα θρεπτικά συστατικά.

Η μεσογειακή διατροφή θεωρείται από την UNESCO ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά (Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά). Δικαιολογημένα λοιπόν, μπορεί να πει κανείς ότι ανήκει στις πιο υγιεινές και νοστιμότερες μορφές διατροφής στον κόσμο.

Η διατροφή σήμερα: Υπερβολική ποσότητα και χείριστη ποιότητα

Τις τελευταίες δεκαετίες, υπήρξε μια σημαντική αλλαγή των διατροφικών συνηθειών σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου. Η μεσογειακή διατροφή έγινε μόδα στις βόρειες χώρες. Έχουμε τώρα την παράλογη κατάσταση ότι οι περισσότερες μεσογειακές χώρες έχουν υψηλή θερμιδική διατροφή φτωχής ποιότητας, που μοιάζει εντυπωσιακά με την κακή διατροφή των προηγούμενων χρόνων της Βόρειας Ευρώπης. Το φαγητό έχει γίνει πάρα πολύ και πολύ φτωχό. Κοιτάζοντας τον χάρτη της παχυσαρκίας βρίσκουμε τα κέντρα γύρω από τη Μεσόγειο, ειδικά σε παιδιά και εφήβους .

Επιπλέον, η τροφή δεν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τις ιατρικές θεραπείες. Οι λίγες απόπειρες των διαιτολόγων και γαστρεντερολόγων είναι συχνά ανεπαρκείς. Συχνά τα άτομα με ασθένειες οι οποίες σχετίζονται με τη διατροφή  καταλήγουν με ένα καθημερινό διαιτολόγιο διαμορφωμένο από γεύματα κοτόπουλου, λευκού ρυζιού και πατάτας.

Το πιο τρομακτικό όμως είναι πως  η φυσική σχέση με το φαγητό έχει καταστραφεί. Οι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν πλέον τα σήματα της πείνας ή του κορεσμού. Τρώνε με βάση το καθημερινό τους διατροφολόγιο. Είτε βρίσκονται σε ακόμη μια δίαιτα, είτε δίνουν μάχη με άλλους τρόπους με το καθημερινό τους φαγητό. Ήδη τα παιδιά αρνούνται να καταναλώσουν ό,τι τους σερβίρεται, αλλά προτιμούν αυτά που προσφέρει το σούπερ μάρκετ. Πρόκειται για μια περίπλοκη διαδικασία διατροφικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, εμπορικών και πολιτικών παραγόντων που οδήγησαν σε αυτήν την άθλια κατάσταση.

Η διατροφική συμβουλευτική σήμερα

Αυτό είναι το θλιβερό πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματοποιείται η παροχή συμβουλευτικής. Ως συνέπεια δεν θα έπρεπε να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία εάν υπάρχουν περισσότερα ω-3 ή περισσότερα ω-6 λιπαρά οξέα στη διατροφή.[6] Για να ξεκινήσουμε μια ποιοτική διατροφή θα πρέπει να διορθώσουμε πρώτα τα βασικά σφάλματα.

Θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε το πρόβλημα της σύγχρονης διατροφής σε μερικές επικεφαλίδες. Οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό έρχεται αργότερα. Η σύγχρονη διατροφή αποτελείται από:

• Πάρα πολλές τροφές με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, ιδίως ζάχαρη (η κατανάλωση ζάχαρης είναι κατά μέσο όρο πάνω από 100 γραμμάρια την ημέρα, ποσότητα η οποία ανέρχεται σε 30-50 κιλά ζάχαρης ετησίως).
• Έλλειψη φυτικών ινών.
• Υπερβολική κατανάλωση κρέατος,
• Χαμηλή ποιότητα, δηλαδή, κατανάλωση πολλών επεξεργασμένων τροφών.

Οι συνέπειες τέτοιου είδους διατροφής είναι τρομακτικές για την υγεία.

Τί μπορεί όμως να γίνει;

Υπάρχουν χιλιάδες και χιλιάδες άρθρα και βιβλία που προσπαθούν να λύσουν αυτό το αίνιγμα. Ωστόσο, όλοι μας πρέπει να βρούμε τον τρόπο μας. Κάθε οικογένεια έχει μια διαφορετική, τη δική της προσωπική λύση. Φυσικά, υπάρχουν ορισμένες επίσημες οδηγίες. Όσον αφορά όλες τις οδηγίες, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως σημείο αναφοράς, ή ακόμη καλύτερα, ως σημείο εκκίνησης για τη βελτίωση τόσο της δικής τους υγείας όσο και της υγείας των αγαπημένων τους.

Οι επίσημες οδηγίες διαφέρουν. Αυτό είναι αναπόφευκτο. Κάθε συμβουλή έχει ταυτόχρονα διαφορετικές συνέπειες για την υγείας που δεν μπορούν να συμπεριληφθούν μέσα σε μία φράση. Επομένως, οι κατευθυντήριες γραμμές των διαφορετικών οδηγιών διαφέρουν ως προς την έμφαση.

Ο 5-2-1-0 Κανόνας λέει:

• 5 ή περισσότερες μερίδες λαχανικών και φρούτων την ημέρα.
• 2 ή λιγότερες ώρες στην οθόνη την ημέρα.
• 1 ώρα φυσικής δραστηριότητας ή περισσότερο την ημέρα.
• 0 ζαχαρούχα αναψυκτικά την ημέρα.

Οι σύντομες οδηγίες του αμερικανικού CDC (Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) ασχολούνται πολύ με τις θερμίδες και το βάρος.  Οι αναλυτικές οδηγίες παρέχουν το επιστημονικό υπόβαθρο και είναι περίπου 150 σελίδες.

Η συμβουλή του ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) ο οποίος ασχολείται με τη ζάχαρη, το αλάτι, την ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά, είναι κάπως πιο περίπλοκη. Αν και ο ΠΟΥ προσπαθεί να εξηγήσει αυτές τις οδηγίες, μάλλον είναι δύσκολο να ξεκινήσει κάποιος μια αλλαγή μ’ αυτές τις οδηγίες.

Η Βρετανική Εθνική Υπηρεσία υγείας (NHS) έχει μια λίστα 8 σημαντικών στοιχείων με λεπτομερή ανάλυση. Κατά τη γνώμη μου, δίνει λάθος έμφαση και χάνει κάποια κεντρικά σημεία. Επιπλέον, περιλαμβάνει το πολύ αμφιλεγόμενο θέμα του πρωινού γεύματος στη λίστα της.

Οι Εθνικές Διατροφικές Οδηγίες της Ελλάδας για παιδιά και εφήβους είναι πλήρεις. Φαίνεται να υπάρχουν μόνο στα Αγγλικά.

Το Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής έχουν λεπτομερείς εκτενείς οδηγίες για:

·     Βρέφη, Παιδιά & Εφήβους

·     Γυναίκες, Εγκύους & Θηλάζουσες

·     Ενήλικες

·     Aτομα ηλικίας 65 ετών και άνω

οι οποίες  συνοψίζονται σε διαγράμματα για παιδιά και ενήλικες.

Προφανώς έχουν διαμορφωθεί από κάποιον διατροφολόγο και τείνουν στις λεπτομέρειες, οπότε εύκολα ξεχνιέται η ευρύτερη εικόνα.

Στη συμβουλευτική μου για τη διατροφή δίνεται έμφαση στην εκπαίδευση των διατροφικών συνηθειών, στην ποιότητα και τη γεύση των τροφών.

Συνοπτικά οι οδηγίες μου είναι:

Η υγιεινή διατροφή έχει ένα ευρύ φάσμα. Προσπαθήστε να μείνετε μέσα σε αυτό όσο το δυνατόν καλύτερα.

• Αποφύγετε τη ζάχαρη ή αντικαταστήστε την με μη επεξεργασμένα φυσικά γλυκαντικά (ζάχαρη Ραπαντούρα, ζάχαρη Καρύδας, Μέλι ή Μελάσα).
• Αντικαταστήστε το λευκό επεξεργασμένο αλεύρι με προϊόντα ολικής αλέσεως (Ψωμί, Μακαρόνια, Ρύζι).
• Τρώτε πολλά φρούτα, λαχανικά και φασόλια και κάθε

μέρα κάτι ωμό.

• Όχι περισσότερο από δύο φορές την εβδομάδα κρέας.
• Καταναλώστε μία χούφτα ξηρούς καρπούς την ημέρα.
• Συμπληρωματικά, καταναλώστε γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια ή φύκια.

Να αλλάζετε τακτικά τη διατροφή σας και να καταναλώνετε ότι σας αρέσει.

Να τρώτε με επίγνωση.

[1] Mintz, Sidney Wilfred. Sweetness and Power: The Place of Sugar in Modern History. New York: Penguin Group, 1985. Print.

Sugar: A Necessity of the British Working Class

[2] Information about food and nutrition in former centuries: Teuteberg HJ, Wiegelmann G (2005): Nahrungsgewohnheiten in der Industrialisierung des 19. Jahrhunderts, Münster

[3] W C Willett, F Sacks, A Trichopoulou, G Drescher, A Ferro-Luzzi, E Helsing, D Trichopoulos, Mediterranean diet pyramid: a cultural model for healthy eating, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 61, Issue 6, June 1995, Pages 1402S–1406S, https://doi.org/10.1093/ajcn/61.6.1402S

[4] Artemis P. Simopoulos, The Mediterranean Diets: What Is So Special about the Diet of Greece? The Scientific Evidence, The Journal of Nutrition, Volume 131, Issue 11, November 2001, Pages 3065S–3073S, https://doi.org/10.1093/jn/131.11.3065S

[5] Carmona JJ, Michan S. Biology of Healthy Aging and Longevity. Rev Invest Clin. 2016 Jan-Feb;68(1):7-16. PMID: 27028172.

[6] Emily P Brigham , Han Woo , Meredith McCormack , Jessica Rice , Kirsten Koehler , Tristan Vulcain , Tianshi Wu , Abigail Koch , Sangita Sharma , Fariba Kolahdooz , Sonali Bose ; Corrine Hanson , Karina Romero ; Gregory Diette , and Nadia N Hansel. Omega-3 and Omega-6 Intake Modifies Asthma Severity and Response to Indoor Air Pollution in Children. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 2019 DOI: 10.1164/rccm.201808-1474OC