Κατανοώντας την Covid-19
Ο κορωνοϊός είναι εδώ για να μείνει μαζί μας. Επομένως, είναι σημαντικό να προετοιμαστούμε για ένα δεύτερο κύμα ή για μια ενδεχόμενη μόλυνση. Ο κορωνοϊός είναι ένας ιός μεσαίου κινδύνου, που μπορεί να προκαλέσει μια λοίμωξη, την οποία θα βιώσει κανείς με ελαφριά ή και καθόλου συμπτώματα. Ωστόσο, υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να γίνει πολύ σοβαρή και θανατηφόρα. Γι’ αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να βελτιωθούν οι συνθήκες.
Η επίσημη προσέγγιση της πανδημίας Covid-19 είναι αυτή της αποφυγής. Ωστόσο, τα συνηθισμένα μέτρα (πλύνετε τα χέρια σας, κρατήστε την απόσταση, φορέστε μάσκα) απλά δεν αρκούν. Επιπλέον, οι άνθρωποι κουράζονται να ακούν αυτές τις επαναλαμβανόμενες οδηγίες.[1] Οι συνηθισμένες εκκλήσεις “Να είστε υπεύθυνοι!”, “Προσέξτε!”, κλπ., ενισχύουν το εξωτερικό κίνητρο, όπως λέγεται. Όμως, το εξωτερικό κίνητρο έχει την τάση να εξασθενεί σύντομα. Αυτό το γνωρίζουμε από την πρόθεσή μας να χάσουμε βάρος ή να ασκηθούμε περισσότερο. Τα εξωτερικά κίνητρα ως επί το πλείστον δεν παρέχουν την απαραίτητη ενέργεια για να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας. Επίσης, οι συνηθισμένες οδηγίες σχετικά με τον κορωνοϊό δε μας παρέχουν κανένα μέσο για να λάβουμε μέρος σε οποιαδήποτε ενεργή διαδικασία. Μας συντηρούν σε μια παθητική παιδική κατάσταση και συναισθηματική λειτουργία η οποία ονομάζεται παιδισμός.[2] Ο Μπαμπινιώτης ορίζει τον παιδισμό ως παθολογική διατήρηση σε ενήλικα άτομα ψυχοσωματικών χαρακτηριστικών της παιδικής ηλικίας με αντίστοιχη απουσία των χαρακτηριστικών ενηλίκου.
Όλα αυτά δεν οδηγούν σε μια βιώσιμη και υπεύθυνη συμπεριφορά. Πιο αποτελεσματική είναι η ενίσχυση του εσωτερικού κινήτρου. Το εσωτερικό κίνητρο βασίζεται σε μια θετική εμπειρία. Κάποιος πρέπει να αισθάνεται καλά και ζωντανός. Το εσωτερικό κίνητρο χρειάζεται επιλογές και την ικανότητα συμμετοχής σε δραστηριότητες. Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της πανδημίας Covid-19 θα ήταν να βελτιώσουμε το ανοσοποιητικό μας σύστημα, την υγεία και την ψυχοσωματική ευεξία μας. Αυτό χρειάζεται προσπάθεια και κίνητρο.
Η πολυπλοκότητα της ιατρικής
«Ο κορωνοϊός ενεργεί σαν η ανθρωπότητα να μην έχει έρθει αντιμέτωπη με κανένα άλλο παθογόνο μέχρι τώρα.». Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει το «SCIENCE»,[3] ένα από τα πιο σημαντικά επιστημονικά περιοδικά. Πράγματι, η νόσος Covid-19 έχει πολλά διαφορετικά πρόσωπα. Εκτός από την ασθένεια του πνεύμονα, μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή των αγγείων, της καρδιάς, του εγκεφάλου, σε οξεία νεφρική βλάβη,[4] ακόμη και σε νέκρωση του εντέρου.[5] Ο SarsCoV2 είναι ένας πολυ-οργανικός ιός. [6] Ωστόσο, κάποιοι πιστεύουν ότι και η γρίπη, μια ασθένεια με την οποία η Covid-19 συγκρίνεται τακτικά, θα είχε τόσα πρόσωπα, αν την εξετάζαμε με την ίδια προσοχή. [7]
Στην πραγματικότητα, όλες οι μεσαίες έως σοβαρές λοιμώξεις δημιουργούν διαφορετικές κλινικές εικόνες στο μολυσμένο άτομο και μπορεί να έχουν ένα ευρύ φάσμα βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων. Πρέπει μόνο να παρατηρήσουμε προσεκτικά. Η σύφιλη είναι πιθανώς μία πιο πολύπλευρη νόσος. Ωστόσο, η Covid-19 έχει γίνει το μεγαλύτερο «αστέρι» ανάμεσα στις άλλες ασθένειες και μια σπάνια συμπτωματολογία μπορεί να γίνει διεθνές θέμα όπως το πρωινό της Κιμ Καρντάσιαν.
Με την Covid-19 οι άνθρωποι για πρώτη φορά αντιλαμβάνονται ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της ιατρικής: την πολυπλοκότητά της. Καμία άλλη επιστήμη δεν είναι τόσο πολύπλοκη όσο η ιατρική.[8]Είναι τόσο πολύπλοκη σε σημείο αρκετοί να μη θεωρούν την ιατρική καν επιστήμη. Οι γιατροί, από την εποχή του Ιπποκράτη, θεωρούνταν περισσότερο ως καλλιτέχνες. Ο Ρίτσαρντ Σμιθ, ο πρώην εκδότης του British Medical Journal, ενός από τα κορυφαία ιατρικά περιοδικά, συνέκρινε τους γιατρούς ακόμη και με μουσικούς της Τζαζ.[9] Ο Σμιθ αργότερα έγινε πολύ επικριτικός με την επίσημη δημοσιευμένη ιατρική, αμφισβητώντας την επιστημονική της αξία. Για αυτόν τα ιατρικά περιοδικά έχουν χάσει την αξιοπιστία τους, έχοντας γίνει προέκταση του διαφημιστικού τμήματος των φαρμακευτικών εταιρειών.[10]
Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα, καθώς τα ιατρικά περιοδικά παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πώς βλέπουμε την επιστημονική ιατρική. Είναι – σε μεγάλο βαθμ ό- υπεύθυνα στην κατάληξη της ιατρικής σε ένα επάγγελμα με κύριο στόχο την χορήγηση φαρμάκων και εμβολιασμών. Αυτός ο περιορισμός γίνεται οδυνηρά αντιληπτός καθόλη τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, καθώς τα φάρμακα λειτουργούν ελάχιστα ή σχεδόν καθόλου και δεν υπάρχει δυνατότητα εμβολιασμού. Επιπλέον, και τα δύο, εμβόλια και φάρμακα, δεν είχαν καμμιά σημαντική συμβολή στη βελτίωση της δημόσιας υγείας, τα τελευταία 150 χρόνια. Τα λεγόμενα θεραπευτικά ιατρικά μέτρα έπαιξαν μόνο ένα μικρό ρόλο στη μείωση της θνησιμότητας.[11]
Το κίνημα της υγιεινής
Η βασική αλλαγή στη δημόσια υγεία ήρθε με αυτό που ονομάζεται Υγιεινή. Το πλύσιμο των χεριών και του σώματος, το ασφαλές πόσιμο νερό, η διάθεση λυμάτων και η καλή νοσοκομειακή περίθαλψη υπήρξαν οι καλύτεροι τρόποι αντιμετώπισης των μολυσματικών ασθενειών στο παρελθόν. Αυτό συμπληρώθηκε με καραντίνα και κοινωνικές αποστάσεις κατά τη διάρκεια των επιδημιών.
Είναι ακριβώς αυτή η διαδικασία που είχε αποτέλεσμα και στη Covid-19.
Το 1885, η αγγλική πόλη Λέστερ αποφάσισε να εγκαταλείψει τον εμβολιασμό κατά της ευλογιάς, λόγω των σοβαρών παρενεργειών. Οι άρρωστοι απομονώθηκαν και τους παρείχαν μια ειδική, εντατική νοσηλεία. Με αυτά τα μέτρα είχαν καλύτερα αποτελέσματα και βελτίωσαν τη δημόσια υγεία σε σχέση με άλλες πόλεις που χρησιμοποίησαν μόνο τον εμβολιασμό ως μέτρο πρόληψης, χωρίς κανένα άλλο μέτρο υγιεινής.[12]
Ωστόσο, η Υγιεινή ήταν πάντα πολύ περισσότερα από αυτό. Περιλάμβανε τη βελτίωση της ατομικήςευρωστίας και υγείας. Η σωματική άσκηση, τα ρούχα, η διατροφή και η ανατροφή των παιδιών ήταν ουσιαστικό μέρος του κινήματος της Υγιεινής. Οι όροι υγιεινή του ύπνου, ψυχοσωματική υγιεινή ή ακόμη και ψυχοκοινωνική υγιεινή είναι κοινές εκφράσεις που καταδεικνύουν το ευρύ φάσμα των θεμάτων της Υγιεινής.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα, το κίνημα της Υγιεινής βρισκόταν κυρίως στα χέρια των λαϊκών οργανώσεων. Ιδιαίτερα το σοσιαλιστικό κίνημα προσπάθησε να βελτιώσει την υγεία των εργαζομένων με ολόκληρο το φάσμα των μέτρων της Υγιεινής. Η Γερμανία ήταν η χώρα όπου οι αρχές της Υγιεινής οδήγησαν σε ένα κίνημα που ονομάζεται μεταρρύθμιση ζωής (Lebensreform) και είχε σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή. Ο πιο γνωστός σύλλογος Kneipp-Verein χρονολογείται από τον Γερμανό ιερέα Sebastian Kneipp (1821-1897) και διαμόρφωσε πολλαπλά την κοινωνία,, από τις ώρες αναψυχής έως τις ώρες εργασίας και τις σχολικές δραστηριότητες. Οι σύλλογοί του ήταν ακόμη πολύ δραστήριοι μέχρι τη δεκαετία του 1960. Όταν ήμουν νέος, συμμετείχα σε πολλές από αυτές τις δραστηριότητες για τη βελτίωση της ευρωστίας. Αποτελούσε φυσιολογικό μέρος της ζωής μας τότε. Εμείς που το κάναμε αυτό στα νιάτα μας ανήκουμε σήμερα στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Ίσως η χαμηλή θνησιμότητα της Covid-19 στη Γερμανία είναι, επίσης, αποτέλεσμα αυτών των πρώιμων προπονήσεων υγείας που διαμόρφωσαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την υγεία μας και τη συμπεριφορά μας σχετικά με την υγεία. Αυτό θα ήταν πολύ πιο λογικό από το να υποθέσουμε μια ανοσολογική σκοτεινή ύλη για τη Γερμανία[13] για να εξηγήσουμε γιατί η Γερμανία πήγε αρκετά καλά κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας.
Η θεωρία των μικροβίων και η υπόθεση της υγιεινής
Η Υγιεινή ως ιατρική επιστήμη χρονολογείται από τα τέλη του 19ου αιώνα και ο Βαυαρός Max vonPettenkofer (1818-1901) θεωρείται πατέρας της. Ο von Pettenkofer είχε μια παράξενη διαμάχη με τον πατέρα της λοιμωξιολογίας, Robert Koch (1843–1910). Ο Koch ήταν ο πρώτος που διερεύνησε τους μικροοργανισμούς ως αιτία ασθενειών (το αξίωμα του Koch). Για παράδειγμα, ανακάλυψε το μικρόβιο της φυματίωσης (Mycobacterium tuberculosis) και περιέγραψε τον ρόλο του στην ασθένεια. Αυτή η διαμάχη δεν έχει μόνο ιστορικό ενδιαφέρον. Δείχνει μια θεμελιώδη αντίθεση μεταξύ της άποψης των λοιμωξιολόγων (μια ασθένεια προκαλείται από έναν μικροοργανισμό) και της άποψης των εκπροσώπων του κινήματος της Υγιεινής (οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν τα μέσα να αντιμετωπίσουν τις ασθένειες).
Για τον von Pettenkofer μια ασθένεια δεν προκλήθηκε από έναν μικροοργανισμό, αλλά ήταν το αποτέλεσμα της κακής Υγιεινής. Για να αποδείξει ότι η θεωρία του Koch είναι λάθος, αυτός και οι μαθητές του έπιναν νερό μολυσμένο με βακτήρια χολέρας. Καθώς δεν είχαν καθόλου ή μόνο ελαφρά συμπτώματα, ένιωσαν επιβεβαιωμένοι.[14]
Παρόλο που το κίνημα της Υγιεινής προσέφερε περισσότερα στη δημόσια υγεία, όπως για παράδειγμα στη μείωση της φυματίωσης, το αξίωμα του Koch έγινε ο κανόνας και οι αρχές της Υγιεινής ξεχάστηκαν. Αυτό το παρατηρούμε και κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας Covid-19, όπου οι ιολόγοι και οι λoιμωξιολόγοι είναι οι πρωταγωνιστές και οι επίσημες συμβουλές για τη βελτίωση της υγείας είναι σπάνιες.
Όμως αυτή η παλιά συζήτηση ακόμα συνεχίζεται και έγινε πιο εμφανής τα τελευταία 20 χρόνια, όπου οι χρόνιες ασθένειες έγιναν το μεγαλύτερο πρόβλημα στον ιατρικό κόσμο. Παίζουν, επίσης, σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας του κορωνοϊού, καθώς τα άτομα με χρόνια ασθένεια είναι πιο επιρρεπή σε μια σοβαρότερη πορεία της Covid-19.
Η λεγόμενη θεωρία των μικροοργανισμών υποστηρίζει ότι πολλές, αν όχι όλες, οι χρόνιες ασθένειες προκαλούνται από μολυσματικούς παράγοντες (μικροοργανισμούς). [15] Οι ασθένειες οι οποίες αποδίδονται σε λοιμώξεις είναι ο διαβήτης, το άσθμα, ο καρκίνος, οι ρευματικές ασθένειες, η σκλήρυνση κατά πλάκας, η χρόνια κόπωση, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, ακόμη και οι ψυχιατρικές ασθένειες.[16] Δηλαδή, μια μόλυνση δημιουργεί μια ανοσολογική διαδικασία, που οδηγεί σε σοβαρές ασθένειες. Ότι υπάρχουν προσπάθειες αντιμετώπισης της κατάθλιψης με αντιβιοτικά, [17] αποκτάει νόημα στο πλαίσιο της θεωρίαs των μικροοργανισμών.
Στον αντίποδα της παραπάνω θεωρίας βρίσκεται η θεωρία της υγιεινής. Υποδηλώνει ότι η μειωμένη επαφή με μολυσματικούς παράγοντες οδηγεί π.χ. σε κάποια αλλεργική ασθένεια και ότι η επαφή με πολλούς μικροοργανισμούς είναι χρήσιμη για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος,[18]συμβάλλοντας έτσι στην καλύτερη υγεία. Η εκτεταμένη έρευνα σχετικά με τη μικροβιολογική χλωρίδα μας, το λεγόμενο μικροβίωμα, κατά την τελευταία δεκαετία δείχνει τη σημασία της επαφής με ένα ευρύ φάσμα βακτηρίων. Έχουμε τρισεκατομμύρια μικρόβια μέσα μας. Η σωστή σύνθεση αυτής της χλωρίδας είναι σημαντική για την υγεία μας. Αυτό έχει αποδειχθεί και στις χρόνιες παθήσεις του εντέρου, όπως στη σπαστική κολίτιδα ή στο σύνδρομο Morbus Crohn,[19] σε κολπικές λοιμώξεις ή σε λοιμώξεις του δέρματος. [20] Μερικά βακτήρια βοηθούν στην καταπολέμηση των λοιμώξεων.[21] Το υγιές μικροβίωμα επηρεάζει επίσης, τη συμπεριφορά μας,[22] τη διάθεσή μας[23]και μπορεί να αποτρέψει την άνοια. [24] Ασθένειες όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να ξεκινήσουν από μια χαλασμένη χλωρίδα του εντέρου. [25]
Η μελέτη του μικροβιώματος έδωσε απαντήσεις στο ερώτημα γιατί ο Pettenkofer και οι μαθητές του δεν αρρώστησαν από την κατάποση βακτηρίων χολέρας. Σύμφωνα με το μικροβίωμα, η ευαισθησία στη χολέρα αλλάζει. [26] Καθώς το μικροβίωμα εξαρτάται από τη διατροφή, την άσκηση, τη διαχείριση του άγχους[27] και πολλούς άλλους παράγοντες του τρόπου ζωής, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Pettenkofer είχε δίκιο ή τουλάχιστον δεν ήταν λάθος.
Η πορεία της Covid-19
Τα τυπικά συμπτώματα της Covid-19 είναι όπως ενός απλού κρυολογήματος, κυρίως ήπια συμπτώματα του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, βραχνάδα, φαρυγγίτιδα και όχι τόσο συχνή καταρροή. Ένα περίεργο σύμπτωμα της λοίμωξης του κορωνοϊού είναι η απώλεια όσφρησης σε περισσότερους από τους μισούς ασθενείς με ήπια συμπτώματα. Όσο πιο σοβαρή είναι η ασθένεια, τόσο υψηλότερο είναι το ποσοστό απώλειας της όσφρησης. [28] Στις μέρες μας, μια ξαφνική απώλεια της όσφρησης θα πρέπει να οδηγήσει σε ατομική απομόνωση και σε εξετάσεις.
Μετά από λίγες μέρες αυτά τα συμπτώματα του απλού κρυολογήματος υποχωρούν, μαζί και το λεγόμενο ιικό φορτίο. Όταν κάποιος έχει αναρρώσει δεν είναι πλέον μολυσματικός. Γενικά αυτό συμβαίνει μετά από 5-9 ημέρες. [29] Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν καθόλου συμπτώματα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ικανό να καταπολεμήσει τη λοίμωξη.
Εάν αυτή η πρώτη γραμμή άμυνας στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα δεν είναι αρκετά αποτελεσματική, ο ιός κατεβαίνει στους βρόγχους, δημιουργώντας βήχα και δύσπνοια. Εάν το ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι σε θέση να σταματήσει την ασθένεια και σε αυτό το επίπεδο, η συνέπεια είναι μια φλεγμονή των πνευμόνων, δηλαδή μια πνευμονία. Αυτό συμβαίνει κυρίως την 7η-9η ημέρα. Η πνευμονία της Covid-19 είναι συχνά αρκετά σοβαρή και μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική βλάβη των ιστών των πνευμόνων[30] με προβλήματα τα οποία μπορεί να διαρκούν για μήνες ή μπορεί και για όλη τη ζωή.
Ένας ασθενής με πνευμονία εξακολουθεί να είναι μολυσματικός, καθώς το ανοσοποιητικό του σύστημα δεν μπόρεσε να ελέγξει την ασθένεια. Το φορτίο του ιού εξακολουθεί να είναι υψηλό. Σε αυτήν τη φάση συμβαίνει μία απότομη αλλαγή. Το ανοσοποιητικό σύστημα που δεν μπόρεσε να καταπολεμήσει επαρκώς την ασθένεια μεταβαίνει σε μια υπερλειτουργία η οποία παράγει μια ανεξέλεγκτη φλεγμονή, τη λεγόμενη καταιγίδα κυτοκίνης. [31] Πολλοί θάνατοι, ειδικά σε νεότερους ανθρώπους οφείλονται σε αυτήν την «υπερφλεγμονή». Η κορτιζόνη δεξαμεθαζόνη επιβραδύνει αυτήν τη διαδικασία και έχει αποδειχθεί ότι ωφελεί σε ορισμένες περιπτώσεις.[32]
Συζητιέται κατά πόσο κάποιος είναι εφικτό να μολυνθεί μέσω των ματιών.[33] Δυνατή είναι η μόλυνση από την κατάποση ιών, αν και αυτό φαίνεται να είναι αρκετά σπάνιο.
Αν και δεν είναι πραγματικά αξιόπιστες, ορισμένες εκτιμήσεις λένε ότι περίπου το 15% των ατόμων που εμφανίζουν συμπτώματα Covid-19 θα αναπτύξουν μια σοβαρή ασθένεια και 5% έως 6% θα νοσήσουν σοβαρά. [34]
Γιατί όμως, μερικοί άνθρωποι νοσούν ελαφριά ή ασυμπτωματικά ενώ κάποιοι άλλοι πολύ σοβαρά;
Ένας λόγος είναι η ποσότητα των ιών με την οποία κάποιος μολύνεται. Όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα των ιών, τόσο πιο δύσκολο είναι για το ανοσοποιητικό σύστημα να αποτρέψει την ασθένεια. Μερικοί πιστεύουν ότι η σοβαρότητα της νόσου εξαρτάται από τους λεγόμενους υποδοχείς ACE2. Καθώς ο ιός χρειάζεται μια πόρτα για να εισέλθει στο σώμα, έναν υποδοχέα για να αγκυροβολήσει, μπορεί να δημιουργήσει μια πιο σοβαρή ασθένεια εάν υπάρχουν πολλές πόρτες. Αυτές οι θύρες (υποδοχείς ACE2) αυξάνονται σε ορισμένες ασθένειες, όπως είναι ο διαβήτης, η υπέρταση, το κάπνισμα ή η ΧΑΠ. [35] Από την άλλη πλευρά, τα μικρά παιδιά έχουν λιγότερους υποδοχείς στη μύτη και το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, γεγονός που ορισμένοι θεωρούν λόγο για τον οποίο δεν αρρωσταίνουν σοβαρά. [36] Όμως, όλα αυτά τα μοντέλα είναι πολύ απλά. Η παχυσαρκία, ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου,[37] δεν φαίνεται να αυξάνει τους υποδοχείς ACE2, ούτε και η ρύπανση.[38] Επιπλέον, αποδείχθηκε ότι η υπέρταση με τον αυξημένο αριθμό υποδοχέων ACE2 δεν αποτελεί «ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου» για μια κρίσιμη εξέλιξη της Covid-19.[39] Μερικοί υποθέτουν ότι η ομάδα αίματος μπορεί να παίζει ρόλο. [40] Όμως, όλοι αυτοί οι παράγοντες δεν εξηγούν, γιατί σε πολλούς ασθενείς το ανοσοποιητικό σύστημα που είναι συνήθως προετοιμασμένο για την καταπολέμηση μίας τέτοιας λοίμωξης[41] όπως του κορωνοϊού, δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά.
Το ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι ζωτικό όργανο
Υπάρχει μεγάλη σύγχυση σχετικά με το τι είναι το ανοσοποιητικό σύστημα. Για παράδειγμα, οι ασθενείς έρχονται και θέλουν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Αλλά, οι αλλεργίες και οι αυτοάνοσες ασθένειες είναι μια υπερλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Όπως και με τον κορωνοϊό, η μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος οδηγεί στην ασθένεια και η υπερλειτουργία του μπορεί να σκοτώσει. Υπάρχουν ακόμη και ενδείξεις ότι ένα πιο «ισχυρό» ανοσοποιητικό σύστημα, οδηγεί σε πιο σοβαρές περιπτώσεις Covid-19.[42]
Το πρόβλημα είναι ότι ο όρος ανοσοποιητικό σύστημα δεν αναφέρεται σε κάτι συγκεκριμένο. Δεν υπάρχει μία ενιαία λειτουργία. Πολύ διαφορετικές λειτουργίες και διαδικασίες υπόκεινται στο φάσμα του ανοσοποιητικού συστήματος. Θα μπορούσαμε να το συγκρίνουμε με το σύστημα ασφάλειας μιας κοινωνίας. Περιλαμβάνει τον στρατό, τη μυστική υπηρεσία, την αστυνομία, τη δημοτική αστυνομία, αλλά και την υγειονομική υπηρεσία, την υπηρεσία επεξεργασίας λυμάτων ή το τμήμα αλλοδαπών, κ.λπ.
Ένα απλό παράδειγμα:
Ένας σημαντικός μηχανισμός για την καταπολέμηση των αναπνευστικών λοιμώξεων είναι η λεγόμενη βλεννοκροσσωτή κάθαρση. Στα τοιχώματα των βρόγχων υπάρχουν κύτταρα που παράγουν βλέννα, τα καλυκοειδή κύτταρα. Αυτή η βλέννα λειτουργεί σαν ηλεκτρική σκούπα. Ό,τι εισέρχεται στους πνεύμονες κολλά σε αυτή τη βλέννα. Ρυθμικά κινούμενες τρίχες, το κροσσωτό επιθήλιο, ωθούν αυτή τη βλέννα προς το λαιμό. Εάν αυτό το σύστημα καθαρισμού εμποδίζεται, λόγω καπνίσματος ή της περιβαλλοντικής ρύπανσης, [43] είναι πολύ πιο εύκολο να υπάρχει μια πιο σοβαρή εξέλιξη της Covid-19. Η περιβαλλοντική ρύπανση μπορεί να είναι ένας από τους λόγους για τη σοβαρή εξέλιξη της Covid-19 στο Μπέργκαμο, μιας από τις πιο μολυσμένες επαρχίες της Ιταλίας. [44]
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, γίνεται δημόσια λόγος μόνο για ένα μικρό τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα αντισώματα. Θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε τα αντισώματα με τους ελεύθερους σκοπευτές του στρατού. Είναι σε θέση να επιτεθούν σε ορισμένους μικροοργανισμούς γρήγορα και αποτελεσματικά και έτσι αποτελούν σημαντικό μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος. Μετά από μια μόλυνση, τα αντισώματα εξακολουθούν να είναι υψηλά για κάποιο χρονικό διάστημα ή ακόμη και για μια ζωή, οι ελεύθεροι σκοπευτές συνεχίζουν να περιπολούν.
Στη Covid-19 επικρατεί μεγάλη σύγχυση σχετικά με αυτά τα αντισώματα. Ο Π.Ο.Υ δήλωσε ότι τα άτομα με αντισώματα κατά της Covid-19 ενδέχεται να μην προστατεύονται από την ασθένεια.[45]Αυτό μπορεί να ισχύει. Δεν το ξέρουμε, όπως δεν ξέρουμε αν το φως στο ψυγείο σβήνει όταν το ψυγείο είναι κλειστό. Αλλά πρέπει να το περιμένουμε, όπως ακριβώς το παρατηρούμε να συμβαίνει και σε άλλες ασθένειες. Επιπλέον, τα αντισώματα μετά τον εμβολιασμό θεωρούνται το ορόσημο της αποτελεσματικότητας.[46] Ωστόσο, τα αντισώματα δεν αποτελούν σημάδι της αποτελεσματικότητας ενός εμβολίου. [47] Μπορεί να μην παραμένουν για πολύ. Στην Covid-19 υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αντισώματα εξασθενούν μετά από μερικούς μήνες.[48]
Φανταστείτε να παραχθεί πολύ βιαστικά ένα εμβόλιο με το οποίο όλος ο κόσμος να εμβολιαστεί (εφτά δισεκατομμύρια άνθρωποι) σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, όπως ο Bill Gates ονειρεύεται, [49] αλλά το εμβόλιο να έχει διάρκεια μόνο μερικών μηνών και να προκαλεί σοβαρές παρενέργειες σε 1 από τα 100.000 άτομα, όπως συνέβη και με το εμβόλιο της γρίπης των χοίρων.[50] Αυτό θα ήταν πραγματικά μια μεγάλη ιατρική καταστροφή.
Όταν τα αντισώματα εξασθενούν, αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε πλέον προστασία; Όχι. Δεν είναι απαραίτητο οι ελεύθεροι σκοπευτές να περιπολούν συνεχώς. Μερικά ανοσοκύτταρα, τα λεγόμενα κύτταρα Τ- μνήμης, θυμούνται τη μόλυνση και είναι σε θέση να την αντιμετωπίσουν πολύ γρήγορα σε μια καινούργια λοίμωξη. Επιπλέον, υπάρχουν άλλα ανοσολογικά ενεργά κύτταρα για την καταπολέμηση μιας τέτοιας μόλυνσης. Η παρουσία ορισμένων από αυτά τα κύτταρα επιτρέπει ακόμη και να προβλεφτεί, εάν η Covid-19 θα έχει ήπια ή σοβαρή μορφή. [51]
Δεν είναι καν απαραίτητο να έχετε πάθει μια λοίμωξη με τον ίδιο ιό για να έχετε προστασία. Κατά τη διάρκεια μιας νέας γρίπης, πολλοί ηλικιωμένοι έχουν μόνο ελαφριά συμπτώματα, καθώς είχαν μολυνθεί με συγκρίσιμο ή ελαφρώς διαφορετικό στέλεχος του ιού, όταν ήταν νεότεροι.[52] Έτσι εξηγείται, ότι κατά τη διάρκεια της ισπανικής γρίπης οι ηλικιωμένοι την είχαν αποφύγει ως επί το πλείστον.[53] Συγκριτικά, τα άτομα που είχαν κάποια λοίμωξη με άλλα στελέχη κορωνοϊού, που δημιουργούν ένα απλό κρυολόγημα, είχαν προετοιμαστεί καλύτερα για τη μόλυνση με τον SarsCoV2.[54] Αυτό είναι ένα τυπικό παράδειγμα της υπόθεσης της υγιεινής. Μια μόλυνση με πολλούς μικροοργανισμούς είναι καλή για την υγεία.
Μία μόλυνση ή ένας εμβολιασμός δημιουργεί μια αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος εναντίον αυτής της λοίμωξης ή άλλων παρόμοιων ασθενειών. Αυτό ονομάζεται ειδικό αποτέλεσμα. Υπάρχουν όμως και μη ειδικές επιδράσεις και ο τρέχων ιατρικός κόσμος έχει πρόβλημα με αυτά τα μη ειδικά αποτελέσματα. Αυτό οδήγησε στο πιο παράξενο από τα πολλά περίεργα κεφάλαια κατά την ιατρική συνομιλία για τη Covid-19. Αξίζει να αναφερθούμε σχετικά, καθώς αυτό οδηγεί στον πυρήνα της παρανόησης της ιατρικής από την σημερινή ιατρική επιστήμη.
Πριν από 15 χρόνια περίπου μέσα από μια μελέτη διαπιστώθηκε, ότι ο εμβολιασμός κατά της φυματίωσης (BCG) και της διφθερίτιδας, του τετάνου και της πολιομυελίτιδας (DPT) προκάλεσε μια μείωση της συνολικής θνησιμότητας στη Μπουρκίνα Φάσο, μια αφρικανική χώρα. [55] Δηλαδή, τα εμβολιασμένα παιδιά, όχι μόνο είχαν καλύτερη απόδοση στην ικανότητά τους να καταπολεμούν τη φυματίωση, τη διφθερίτιδα, τον τέτανο ή την πολιομυελίτιδα.\, αλλά ότι και η θνησιμότητα από όλες τις αιτίες ήταν μικρότερη. Θεωρήθηκε σωστά ότι ο εμβολιασμός παρήγαγε ένα ειδικό και ένα μη ειδικό αποτέλεσμα. Αυτό το μη ειδικό αποτέλεσμα οδήγησε σε κάποια έρευνα του Π.Ο.Υ. [56]Θεωρήθηκε ότι αυτό το εμβόλιο είναι σε θέση να ενισχύσει την ανοσολογική αντίδραση γενικά.[57]Έτσι, η ιατρική κοινότητα θεώρησε επιπλέον, ότι εμβολιάζοντας κατά της φυματίωσης μπορεί να βελτιωθεί η πορεία της Covid-19. [58] Ακόμα και ο Τσιόδρας αναφέρθηκε σε αυτήν την περίπτωση σε μια από τις ενημερώσεις[59] και στη Νότια Αφρική αυτή η θεραπεία βρίσκεται σε δοκιμαστικό στάδιο. [60]
Πέρα από δω δε φαίνεται όμως να λειτουργεί όπως έδειξε μια μελέτη στο Ισραήλ.[61] Είναι πρόβλημα να παίζει κανείς με το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως προτείνει αυτή η ιδέα. Γιατί μπορεί να είναι επιβλαβές. Για παράδειγμα, μέσα από μια έρευνα διαπιστώθηκε ότι ο εμβολιασμός παιδιών στη Γουινέα Μπισάου, μια χώρα λίγο δυτικά της Μπουρκίνα Φάσο, οδήγησε σε αυξημένη θνησιμότητα από όλες τις αιτίες. [62]
Γιατί πρέπει κάποιος να εμβολιαστεί με το BCG, ένα διαβόητο αναποτελεσματικό εμβόλιο,[63]προκειμένου να προκληθεί μια μη ειδική επίδραση στην υγεία όταν η σωματική άσκηση, [64] το τραγούδι, [65] η μείωση του στρες,[66] πολλές ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις[67] και πολλές από τις φυσιοπαθητικές μεθόδους[68] έχουν το ίδιο αποτέλεσμα; Ο μόνος λόγος είναι ότι ολόκληρη η ιατρική κοινότητα είναι τόσο εμμονική με τα φάρμακα και τους εμβολιασμούς, που δεν έχουν τη δυνατότητα να σκεφτούν έξω από το κουτί.
Φανταστείτε την ακόλουθη σκηνή: τον Τσιόδρα σε μια από τις βραδινές του ενημερώσεις να σηκωνόταν όρθιος και να αναφωνούσε: «Αγαπητοί συμπατριώτες στις οθόνες, θέλω όλοι τώρα να σηκωθείτε όρθιοι και να κάνετε μία άσκηση μαζί μου. Ναι, και εσείς γιαγιάδες που κάθεστε στον καναπέ, ελάτε, ελάτε σηκωθείτε. Τώρα θα καταπολεμήσουμε τον κορωνοϊό» και θα τραγουδήσει χορεύοντας «we will, we will rock you» «και τώρα θα χτυπήσουμε τα παλαμάκια στο ρυθμό του τραγουδιού όλοι μαζί! »
Με τη δημοτικότητά του θα μπορούσε να είχε δημιουργήσει ένα κίνητρο και ένα αποτέλεσμα. Δραστηριότητες όπως αυτή θα συνέβαλαν πολύ περισσότερο στη δημόσια υγεία από το να προτρέπει ο Τσιόδρας συνεχώς τους ηλικιωμένους να μένουν στο σπίτι, κάτι που υποβαθμίζει την υγεία τους [69] ή να τους εξηγεί ότι μπορεί να είναι καλή ιδέα να μένουν και τα παιδιά τους στο σπίτι όταν υπάρχουν άτομα τα οποία ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες και μένουν στο ίδιο σπίτι [70], ή ότι ένας καύσωνας δεν οφείλεται στον κορωνοϊό. [71]
Υπάρχει μια μεγάλη παρανόηση σχετικά με την ανθρώπινη φυσιολογία. Η ανθρώπινη φυσιολογία δεν στοχεύει σε μια κατάσταση ισορροπίας. Μια ισορροπημένη κατάσταση είναι ένα σημάδι ασθένειας. Οι έντονες διακυμάνσεις είναι ένα σημάδι υγείας σε ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο. Η πεποίθηση ότι οι οικογένειες πρέπει να παραμένουν σε μια κατάσταση αρμονίας, ότι δεν πρέπει να υποφέρουν από λοιμώξεις, ότι η αρτηριακή πίεση και οι τιμές του αίματος πρέπει πάντα να παραμένουν σε μικρό εύρος είναι απλώς λανθασμένη.
Ivanovas G, Τομαράς Β, Παπαδιώτη Β, Παρίτσης Ν (2008) :
Η ανθρώπινη ευρωστία και ο συνειδητός σκοπός
(κατά Bateson) στη σύγχρονη ιατρική, σύναψις 4; 2008: 60 – 69
Λοιμώξεις, φλεγμονές και το ανοσοποιητικό σύστημα
Το ανοσοποιητικό σύστημα πρέπει να προστατεύει τον οργανισμό από λοιμώξεις, να καταπολεμά τα καρκινικά κύτταρα, να καθαρίζει τα κυτταρικά σκουπίδια και να έχει πολλά άλλα καθήκοντα. Ένα από τα μέσα για έρθει εις πέρας όλη αυτή η δουλειά είναι η φλεγμονή. Η φλεγμονή δεν είναι ενόχληση ή πρόβλημα. Είναι η προσπάθεια του σώματος να λύσει ένα πρόβλημα. Όλα αυτά τα αντιφλεγμονώδη μπορεί επομένως να κάνουν πολύ περισσότερο κακό παρά καλό, καθώς εμποδίζουν την ικανότητα του σώματος να κάνει τη δουλειά του σωστά. Εάν το ανοσοποιητικό σύστημα λειτουργεί αποτελεσματικά, αντιμετωπίζονται εύκολα προκλήσεις, όπως μια ελαφριά ή μεσαία λοίμωξη. Επιπλέον, με κάθε πρόκληση το ανοσοποιητικό σύστημα μαθαίνει κάτι για όλη του τη ζωή και λειτουργεί καλύτερα στη συνέχεια.
Μερικές φορές το ανοσοποιητικό σύστημα δεν μπορεί να σταματήσει μια λοίμωξη. Η μόλυνση γίνεται χρόνια και η φλεγμονή συνεχίζεται. Κλασικά παραδείγματα είναι η σύφιλη, η Βορρελίωση (νόσος Lyme) ή ορισμένες μορφές ιογενούς ηπατίτιδας. Σε άλλες περιπτώσεις, αν και η μόλυνση σταματάει, το ανοσοποιητικό σύστημα αρχίζει να συμπεριφέρεται με έναν μη κατάλληλο τρόπο. Μετά από τη μόλυνση ξεκινάνε διαφορετικές δυσλειτουργίες. Αυτό μπορεί να συμβεί άμεσα. Όμως, πιο συχνά, ξεκινά αργά. Μπορεί να το συγκρίνουμε με μια οικογενειακή διαμάχη. Τέτοιες διαμάχες είναι φυσιολογικές. Αντίθετα, οι οικογένειες που δεν τσακώνονται είναι επιρρεπείς σε αποσταθεροποίηση υπό απαιτητικές συνθήκες. Δεν έχουν συνηθίσει να αντιμετωπίζουν προκλήσεις.[72] Ως αποτέλεσμα, οι οικογένειες λειτουργούν συνήθως καλύτερα μετά από εντάσεις. Μερικές φορές όμως, ένα γεγονός δημιουργεί βαθιά τραύματα και μεταβάλλει τη συμπεριφορά της οικογένειας. Κάτι αλλάζει ριζικά. Η σχέση γίνεται δυσλειτουργική. Αν και όλα φαίνεται να είναι καλά προς το παρόν, μια εσωτερική μνησικακία δηλητηριάζει σταδιακά τη σχέση. Τότε προκύπτουν προβλήματα κάθε είδους και το ζευγάρι γίνεται ανίκανο να τα λύσει. Συγκριτικά, πολλές χρόνιες ασθένειες ξεκινούν μετά από μια μόλυνση. Η φλεγμονή δεν υποχωρεί και οδηγεί σε διαφορετικά είδη ασθενειών, ακόμη και σε κατάθλιψη,[73] όπως περιγράφει η θεωρία των μικροοργανισμών. Σε μια τέτοια περίπτωση το ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι πλέον σε θέση να λύσει τα επερχόμενα προβλήματα, έχει γίνει μέρος του προβλήματος.
Ακριβώς, όπως εμείς φέρουμε πολλά ψυχολογικά τραύματα, έτσι έχουμε και πολλές ανεπίλυτες φλεγμονές μέσα μας. Αυτό το παρατηρούμε τακτικά στη φυσιοπαθητική. Κατά τη διάρκεια μιας αποτελεσματικής θεραπείας, ενώ μπορεί να βελτιωθεί η υγεία των ανθρώπων για μερικές εβδομάδες ή ακόμα και μήνες στη συνέχεια, ξαφνικά, προκύπτουν παλιά προβλήματα, προβλήματα που μπορεί να είχαν ξεχαστεί για δεκαετίες. Πόνος σε παλιές πληγές, αρθρώσεις που είχαν υποστεί κάποια φλεγμονή, ένας πονοκέφαλος που είχε αρχίσει μετά από ένα ατύχημα πριν από μερικές δεκαετίες, κλπ. Αυτή είναι η ενεργοποίηση κάποιων παλαιών φλεγμονών που δεν είχαν ποτέ επιλυθεί πλήρως. Μόλις ο οργανισμός λειτουργήσει καλύτερα, προσπαθεί να τακτοποιήσει αυτές τις παλιές εκκρεμότητες. Στη φυσιοπαθητική μία τέτοια κατάσταση την αποκαλούμε «από χρόνια σε οξεία» και είναι ένα σημάδι ότι η υγεία έχει βελτιωθεί.
Όπως και με τα μικρά ψυχολογικά μας τραύματα, έτσι μπορούμε να ζούμε κανονικά και με πολλές από αυτές τις μικρές φλεγμονές. Ωστόσο, όσες περισσότερες από αυτές τις φλεγμονές έχουμε, τόσο περισσότερο είμαστε επιρρεπείς να ενεργούμε ακατάλληλα ή ακόμη και να καταρρέουμε σε μια μεγάλη πρόκληση. Σε ηλικιωμένους υπάρχει υψηλότερο επίπεδο διαδικασιών φλεγμονής. [74] Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο ίσως να έχουν μια σοβαρότερη εξέλιξη της Covid-19. Αυτό όμως, δεν ισχύει μόνο για τις παλιές φλεγμονές. Αν και τα παιδιά συνήθως δεν έχουν κανένα πρόβλημα στο να καταπολεμήσουν τον κορωνοϊό, σε σπάνιες περιπτώσεις το ανοσοποιητικό τους σύστημα αντισταθμίζεται (το λεγόμενο σύνδρομο φλεγμονώδους πολυσυστήματος που μοιάζει με το σύνδρομο Kawasaki). Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι αυτή η ανοσολογική αντίδραση μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ενός διαταραγμένου ανοσοποιητικού συστήματος. Αλλά αυτό θα συζητηθεί λεπτομερέστερα στο επόμενο άρθρο.
Ο ιός SarsCoV2 ανήκει στην κατηγορία των μικροβίων που δημιουργούν μια σημαντική πρόκληση στο ανοσοποιητικό σύστημα. Είναι σε θέση να επηρεάσει πολλά όργανα, όπως επίσης και να ξεκινήσει μια φλεγμονώδη διαδικασία που οδηγεί σε χρόνιες παθήσεις. Όπως για παράδειγμα, σε διαβήτη[75] ή σε ένα ευρύ φάσμα νευρολογικών συνεπειών.[76] Επιπλέον, έως και το 15% όλων των ασθενών με Covid-19 φαίνεται να αναρρώνουν αργά με μια κλινική εικόνα που μοιάζει με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, πιθανώς λόγω της συνέχισης της φλεγμονής. [77]
Το Covid-19 είναι ένα τέλειο παράδειγμα για το πώς η θεωρία των μικροοργανισμών και η υπόθεση υγιεινής είναι και οι δύο σωστές. Ένας ιός μπορεί να προκαλέσει οξεία ασθένεια που οδηγεί σε χρόνια ασθένεια. Η καλή υγιεινή αποτρέπει τη νόσο. Βοηθά να παραμείνει κάποιος πιο ανθεκτικός (π.χ. με λιγότερο εγγενή φλεγμονή) και να διαθέτει πολλά μέσα για να ανακάμψει.
[1] Brody JE (2020): How to Maintain Motivation in a Pandemic, The New York Times May 18, 2020
[2]Kutzner F, “Wenn ich mein Verhalten ändere, muss mir das möglichst viel bringen”, Süddeutsche Zeitung, 7.6.20
[3] Wadman M, Couzin-Frankel J, Kaiser J, Matacic C (2020): How does coronavirus kill? Clinicians trace a ferocious rampage through the body, from brain to toes, Science Apr. 17, 2020 , 6:45 PM
[4] Meghan E. Sise, M.D., Meridale V. Baggett, M.D., Jo-Anne O. Shepard, M.D., Jacob S. Stevens, M.D., and Eugene P. Rhee, M.D. (2002): Case 17-2020: A 68-Year-Old Man with Covid-19 and Acute Kidney Injury, NEJM DOI: 10.1056/NEJMcpc2002418
[5] Bhayana R, Som A et al. (2020): Abdominal Imaging Findings in COVID-19: Preliminary Observations, Radiology, Published Online:May 11 2020https://doi.org/10.1148/radiol.2020201908
[6] Puelles VG, Lütgehetmann M et al (2020): Multiorgan and Renal Tropism of SARS-CoV-2, NEJM DOI: 10.1056/NEJMc2011400
[7] The Economist (2020): Covid-19 has many faces, May 9th 2020 edition
https://www.economist.com/science-and-technology/2020/05/09/covid-19-has-many-faces
[8] Ivanovas G (2010): Contributions of Systems – Theory to the Understanding of Therapy and Health, Doctoral thesis at the University of Crete, Medical Faculty σελ.50
[9] Smith R (2004c): Doctors are not scientists; BMJ 328: 0-h
[10] Smith R (2005b) Medical Journals Are an Extension of the Marketing Arm of Pharmaceutical Companies. PLoS Med 2(5): e138
https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.0020138
[11] Wikipedia contributors. (2020, April 17). Thomas McKeown (physician). In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:24, June 3, 2020, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Thomas_McKeown_(physician)&oldid=951412434
Illich I (1999): Limits to medicine: Medical Nemisis – the expropration of health Boyars, London
[12] Humphries S, Bystrianyk R (2013): Dissolving Illusions: Disease, Vaccines, and The Forgotten History, CreateSpace Independent Publishing Platform σελ. 124-141
[13] Covid-19 expert Karl Friston: ‘Germany may have more immunological “dark matter”’, The Guardian 31.5.20
[14] Seite „Max von Pettenkofer“. In: Wikipedia, Die freie Enzyklopädie. Bearbeitungsstand: 17. Mai 2020, 16:06 UTC. URL: https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Max_von_Pettenkofer&oldid=200044073 (Abgerufen: 7. Juni 2020, 03:37 UTC)
[15] Ewald PW (2002):Plague Time: How Stealth Infections Cause Cancers, Heart Disease, and Other Deadly Ailments, Anchor Books, New York
[16] Ivanovas G (2010): Contributions of Systems – Theory to the Understanding of Therapy and Health, Doctoral thesis at the University of Crete, Medical Faculty, σελ 164
[17] https://www.zeit.de/2017/29/depressionen-chronische-entzuendungen-psychologie-forschung
[18] Watts G (2004): The defence of dirt, BMJ 328: 1226
Ivanovas G (2010): Contributions of Systems – Theory to the Understanding of Therapy and Health, Doctoral thesis at the University of Crete, Medical Faculty, σελ. 102
[19] Kostic AD, Xavier, RJ, Gevers D (2014): The Microbiome in Inflammatory Bowel Disease: Current Status and the Future Ahead, Gastroenterology 146, 6: 1489-1499
[20] Scales B, Huffnagle GB (2012): The microbiome in wound repair and tissue fibrosis, J. Pathol., 229: 323-331. doi:10.1002/path.4118
[21] Korpela, K., Salonen, A., Virta, L. et al. Intestinal microbiome is related to lifetime antibiotic use in Finnish pre-school children. Nat Commun 7, 10410 (2016). https://doi.org/10.1038/ncomms10410
Iwase, T., Uehara, Y., Shinji, H. et al. Staphylococcus epidermidis Esp inhibits Staphylococcus aureus biofilm formation and nasal colonization. Nature 465, 346–349 (2010). https://doi.org/10.1038/nature09074
[22] Alcock, J., Maley, C.C. and Aktipis, C.A. (2014), Is eating behavior manipulated by the gastrointestinal microbiota? Evolutionary pressures and potential mechanisms. BioEssays, 36: 940-949. doi:10.1002/bies.201400071
[23] Valles-Colomer, M., Falony, G., Darzi, Y. et al. The neuroactive potential of the human gut microbiota in quality of life and depression. Nat Microbiol 4, 623–632 (2019). https://doi.org/10.1038
[24] More Evidence Links Gut Bacteria to Dementia – Medscape – Feb 06, 2019.
https://www.medscape.com/viewarticle/908769
Jiah Pearson-Leary, Chunyu Zhao, Kyle Bittinger, Darrell Eacret, Sandra Luz, Abigail S. Vigderman, Gabriel Dayanim, Seema Bhatnagar. The gut microbiome regulates the increases in depressive-type behaviors and in inflammatory processes in the ventral hippocampus of stress vulnerable rats. Molecular Psychiatry, 2019; DOI: 10.1038/s41380-019-0380-x
[25] Planas R, Santos R, Tomas-Ojer P, et al.: GDP-l-fucose synthase is a CD4+ T cell–specific autoantigen in DRB3*02:02 patients with multiple sclerosis. Science Translational Medicine, 10 Oct 2018. doi: 10.1126/scitranslmed.aat4301
[26] Alavi S, Mitchell JD et al. (2020): Interpersonal Gut Microbiome Variation Drives Susceptibility and Resistance to Cholera Infection. Cell, 2020; 181 (7): 1533 DOI: 10.1016/j.cell.2020.05.036
[27] Stothart Mason R., Bobbie Colleen B., Schulte-Hostedde Albrecht I., Boonstra Rudy, Palme Rupert, Mykytczuk Nadia C. S. and Newman Amy E. M. (2016): Stress and the microbiome: linking glucocorticoids to bacterial community dynamics in wild red squirrelsBiol. Lett.1220150875
[28] Whitcroft KL, Hummel T. Olfactory Dysfunction in COVID-19: Diagnosis and Management. JAMA. 2020;323(24):2512–2514. doi:10.1001/jama.2020.8391
[29] Zou L, Ruan F et al. (2020): SARS-CoV-2 Viral Load in Upper Respiratory Specimens
of Infected Patients, n engl j med 382;12
[30] Kommoss FKF, Schwab C, Tavernar L, Schreck J, Wagner WL, Merle U, Jonigk D, Schirmacher P, Longerich T: The pathology of severe COVID-19 related lung damage— mechanistic and therapeutic implications. Dtsch Arztebl Int 2020; 117: 500–6. DOI: 10.3238/arztebl.2020.0500
[31] Sinha P, Matthay MA, Calfee CS. Is a “Cytokine Storm” Relevant to COVID-19? JAMA Intern Med. Published online June 30, 2020. doi:10.1001/jamainternmed.2020.3313
[32] Johnson RM, Vinetz JM. Dexamethasone in the management of covid -19 BMJ 2020; 370 :m2648
[33] Can You Catch COVID-19 Through Your Eyes? – Medscape – May 26, 2020.
[34] Schaller T, Hirschbühl K, Burkhardt K, et al. Postmortem Examination of Patients With COVID-19. JAMA. 2020;323(24):2518–2520. doi:10.1001/jama.2020.8907
[35] Alqahtani JS, Oyelade T et.al (2020): Prevalence, Severity and Mortality associated with COPD and Smoking in patients with COVID-19: A Rapid Systematic Review and Meta-Analysis, PLOS One, May 11, 2020 https://doi.org/10.1371/journal.pone.0233147
https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0233147
[36] Τσιόδρας βραδινό δελτίο 21.5.20
Bunyavanich S, Do A, Vicencio A. Nasal gene expression of angiotensin-converting enzyme 2 in
children and adults. JAMA. Published online May 20, 2020. doi:10.1001/jama.2020.8707
[37] Petrilli CM, Jones SA et al. (2020): Factors associated with hospital admission and critical illness among 5279 people with coronavirus disease 2019 in New York City: prospective cohort study BMJ 2020; 369 :m1966
https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1966
[38] https://www.ethnos.gr/ellada/109811_kathigitis-apth-i-atmosfairiki-rypansi-enishyei-nosirotita-kai-thnitotita-apo-ton
[39] Grasselli G, Greco M, Zanella A, et al. Risk Factors Associated With Mortality Among Patients With COVID-19 in Intensive Care Units in Lombardy, Italy. JAMA Intern Med. Published online July 15, 2020. doi:10.1001/jamainternmed.2020.3539
Williamson, E.J., Walker, A.J., Bhaskaran, K. et al. OpenSAFELY: factors associated with COVID-19 death in 17 million patients. Nature (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-2521-4
[40] Ellinghaus D, Degenhardt F, Bujanda L et al. (2020): Genomewide Association Study of Severe Covid-19 with Respiratory Failure, N Engl J Med. 2020 Jun 17:NEJMoa2020283. doi: 10.1056/NEJMoa2020283
[41] Thevarajan, I., Nguyen, T.H.O., Koutsakos, M. et al. Breadth of concomitant immune responses prior to patient recovery: a case report of non-severe COVID-19. Nat Med 26, 453–455 (2020). https://doi.org/10.1038/s41591-020-0819-2
[42] Mathew D, Giles JR et al. (2020): Deep immune profiling of COVID-19 patients reveals distinct immunotypes with therapeutic implications, Science 15 Jul 2020: eabc8511 DOI: 10.1126/science.abc8511
[43] Wang M, Aaron CP, Madrigano J, et al. Association Between Long-term Exposure to Ambient Air Pollution and Change in Quantitatively Assessed Emphysema and Lung Function. JAMA. 2019;322(6):546–556. doi:10.1001/jama.2019.10255
[44] Setti L, Passarini F, et al. (2020): SARS-Cov-2 RNA Found on Particulate Matter of Bergamo
in Northern Italy: First Preliminary Evidence, medRxiv preprint https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.15.20065995v2
[45] https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/immunity-passports-in-the-context-of-covid-19
[46] Π.χ.: https://www.ft.com/content/65d0b33a-f12a-4878-ac87-da4835683949
[47] Lurie N, Sharfstein JM, Goodman JL. The Development of COVID-19 Vaccines: Safeguards Needed. JAMA. Published online July 06, 2020. doi:10.1001/jama.2020.12461
[48] Long, Q., Tang, X., Shi, Q. et al. Clinical and immunological assessment of asymptomatic SARS-CoV-2 infections. Nat Med (2020). https://doi.org/10.1038/s41591-020-0965-6
Seow J, Graham C et al. (2020): Longitudinal evaluation and decline of antibody responses in SARS-CoV-2 infection, medRxiv 2020.07.09.20148429; doi: https://doi.org/10.1101/2020.07.09.20148429
[49] https://www.gatesnotes.com/Health/What-you-need-to-know-about-the-COVID-19-vaccine
[50] Lurie N, Sharfstein JM, Goodman JL. The Development of COVID-19 Vaccines: Safeguards Needed. JAMA. Published online July 06, 2020. doi:10.1001/jama.2020.12461
[51] Liu J, Li S et al. (2020): Longitudinal characteristics of lymphocyte responses and cytokine
profiles in the peripheral blood of SARS-CoV-2 infected patients, EBioMedicine DOI: 10.1016/j.ebiom.2020.102763
[52] Bingyi Yang, Justin Lessler et al. (2020): Life course exposures continually shape antibody profiles and risk of seroconversion to influenza. PLOS Pathogens, 2020; 16 (7): e1008635 DOI: 10.1371/journal.ppat.1008635
[53] Gostic K, Ambrose M, Worobey M, Lloyd-Smith JO (2016): Potent protection against H5N1 and H7N9 influenza via childhood hemagglutinin imprinting, Science11 Nov 2016 : 722-726
[54] Braun, J., Loyal, L., Frentsch, M. et al. SARS-CoV-2-reactive T cells in healthy donors and patients with COVID-19. Nature (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-2598-9
Kreer, C., Zehner, M. et al. (2020): Longitudinal isolation of potent near-germline SARS-CoV-2-neutralizing antibodies from COVID-19 patients, Cell, doi: https://doi.org/10.1016/j.cell.2020.06.044
[55] Vaugelade J, Pinchinat S, Guiella G, Elguero E, Simondon F (2004): Non-specific effects of vaccination on child survival: prospective cohort study in Burkina Faso, BMJ 329:1309
[56] Higgins JPT, Soares-Weiser K, Reingold A (2014): Systematic review of the non-specific effects of BCG, DTP and measles containing vaccines
WHO Working Group (2020): Evidence based recommendations on non-specific effects of BCG, DTP-containing and measles-containing vaccineson mortality in children under 5 years of age,
https://www.who.int/immunization/sage/meetings/2014/april/1_NSE_Backgroundpaper_final.pdf?ua=1
[57] University of Bonn. (2020, June 15). Tuberculosis vaccine strengthens immune system. ScienceDaily. Retrieved July 4, 2020 from www.sciencedaily.com/releases/2020/06/200615140855.htm
[58] Curtis N, Sparrow A, Ghebreyesus TH, Nete MG (2020): Considering BCG vaccination to reduce the impact of COVID-19, The Lancet April 30, 2020DOI:https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31025-4
[59] Τσιόδρας βραδινό δελτίο 8.5.20
[60] https://www.africanews.com/2020/05/05/south-africa-trial-using-tb-vaccine-against-covid-19/
[61] Hamiel U, Kozer E, Youngster I. SARS-CoV-2 Rates in BCG-Vaccinated and Unvaccinated Young Adults. JAMA. Published online May 13, 2020. doi:10.1001/jama.2020.8189
[62] Kristensen I, Aaby P, Jensen H (2000): Routine vaccinations and child survival: follow up study in Guinea-Bissau, West Africa. BMJ 321: 1435-39
[63] Nemes E, Geldenhuys H et al. (2018): Prevention of M. tuberculosis Infection with H4:IC31 Vaccine or BCG Revaccination, N Engl J Med. 2018 Jul 12;379(2):138-149. doi: 10.1056/NEJMoa1714021.
[64] Nieman DC. Exercise, upper respiratory tract infection, and the immune system. Medicine and Science in Sports and Exercise. 1994 Feb;26(2):128-139. DOI: 10.1249/00005768-199402000-00002.
Romeo, J., Wärnberg, J., Pozo, T., & Marcos, A. (2010). Physical activity, immunity and infection. Proceedings of the Nutrition Society, 69(3), 390-399. doi:10.1017/S0029665110001795
[65] Kreutz G, Bongard S, Rohrmann S, Grebe D, Bastian HG, Hodapp V (2004): Effects of choir singing or listening on secretory IgA, cortisol, and emotional state, Journal of Behavioral Medicine, 27; 6: 623-635
Stacy R, Brittain K, Kerr S (2002): Singing for health: an exploration of the issues, Health Education, Vol. 102 No. 4, pp. 156-162. https://doi.org/10.1108/09654280210434228
[66] Alessi, MG, Bennett, JM. Mental health is the health of the whole body: How psychoneuroimmunology & health psychology can inform & improve treatment. J Eval Clin Pract. 2020; 1– 9. https://doi.org/10.1111/jep.13386
[67] Shields GS, Spahr CM, Slavich GM. Psychosocial Interventions and Immune System Function: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Clinical Trials. JAMA Psychiatry. Published online June 03, 2020. doi:10.1001/jamapsychiatry.2020.043
[68] Kreutzfeldt A, Müller K (2001): Verbesserung der Immunregulation durch Methoden der Physikalischen Therapie, Phys Rehab Kur Med 2001: 188-195
Kreutzfeldt A, Albrecht B, Müller K (2003): Einfluss des Wassertretens nach Kneipp auf die Immunregulation, Phys Rehab Kur Med 2003
[69] Bowden Davies, K. A., Pickles, S., Sprung, V. S., Kemp, G. J., Alam, U., Moore, D. R., … Cuthbertson, D. J. (2019). Reduced physical activity in young and older adults: metabolic and musculoskeletal implications. Therapeutic Advances in Endocrinology and Metabolism. https://doi.org/10.1177/2042018819888824
[70] Τσιόδρας βραδινό δελτίο 14.5.20
[71] Τσιόδρας βραδινό δελτίο 15.5.20
[72] Minuchin S,Fishman CC (1981): Family Therapy Techniques. Harvard University Press, Cambridge, Mass. σελ. 22
[73] Engler, H., Brendt, P., Wischermann, J. et al. Selective increase of cerebrospinal fluid IL-6 during experimental systemic inflammation in humans: association with depressive symptoms. Mol Psychiatry 22, 1448–1454 (2017). https://doi.org/10.1038/mp.2016.264
[74] Max-Planck-Gesellschaft. “Changes in the immune system can promote healthy aging.” ScienceDaily. ScienceDaily, 10 July 2020. www.sciencedaily.com/releases/2020/07/200710121810.htm
[75] Rubino F, Amiel SA et al. (2020): New-Onset Diabetes in Covid-19, N Engl J Med. 2020 Jun 12:NEJMc2018688. doi: 10.1056/NEJMc2018688
[76] Paterson RW, Brown RL et al. (2020): The emerging spectrum of COVID-19 neurology: clinical, radiological and laboratory findings, Brain, , awaa240, https://doi.org/10.1093/brain/awaa240
Ameres, M., Brandstetter, S., Toncheva, A.A. et al. Association of neuronal injury blood marker neurofilament light chain with mild-to-moderate COVID-19. J Neurol (2020). https://doi.org/10.1007/s00415-020-10050-y
[77] Reddy S (2020): Three Months In, Still Ravaged By Covid’s Fallout, Wall Street Journal July 1, 2020 10:00 am ET
Carfì A, Bernabei R, Landi F, for the Gemelli Against COVID-19 Post-Acute Care Study Group. Persistent Symptoms in Patients After Acute COVID-19. JAMA. Published online July 09, 2020. doi:10.1001/jama.2020.12603
